05 Królestwo Bez Korony.avi

Wiek XII był w Europie Zachodniej okresem duchowego odrodzenia, działalności Bernarda z Clairvaux, Abelarda, Franciszka z Asyżu i Jana z Salisbury, wypraw krzyżowych, rozwoju miast i rozkwitu sztuki sakralnej. Również Polska, po kryzysie, który nastąpił po śmierci Mieszka II i reakcji pogańskiej, powoli odzyskiwała pozycję, jaką miała w czasach Chrobrego. Ogromna w tym zasługa zdolnego monarchy, Bolesława Krzywoustego, który nawiązywał do polityki swych wielkich poprzedników. Zabiegał o umocnienie chrześcijaństwa w Polsce, tępił pogańskie kulty, sprzyjał poczynaniom kleru. Jednak, poza większymi ośrodkami, nowa wiara i obyczajowość przyjmowały się w kraju powoli. Krzywousty popierał misje ewangelizacyjne, narzucił chrześcijaństwo Pomorzanom, sprzyjał rozbudowie orgnizacji kościelnej i wytyczeniu diecezji. Tymczasem w Europie powstały nowe zakony wywodzące się od benedyktynów - cystersi i norbertanie. Obowiązywała ich surowa reguła i prowadzenie gospodarki rolnej. To właśnie cystersi wprowadzili trójpolówkę, upowszechniali uprawę warzyw, prowadzili kuźnie i młyny, budowali wodociągi. XII wiek to również okres działalności św. Franciszka z Asyżu i powstania jego zakonu o skrajnie surowej regule. Rozkwit życia monastycznego miał miejsce i w Polsce - wzniesiono klasztory dla nowych zakonów, m.in. kanoników regularnych, bożogrobców, cystersów i joannitów. Dzięki prywatnym fundatorom, naśladującym poczynania władcy, powstało wiele nowych kościołów - architektura romańska przeżywała swój największy rozkwit, a wraz z nią inne dziedziny sztuki. Jednymi z najsłynniejszych zabytków polskiej sztuki tamtego okresu są brązowe Drzwi gnieźnieńskie i kielich trzemeszeński. Dają one wyobrażenie o zdolnościach ówczesnych artystów, którzy pozostają dla nas na ogół anonimowi. Wiek XII to również czasy wybitnych kronikarzy - Galla Anonima i Wincentego Kadłubka, których świadectwa są dla nas bezcennym źródłem informacji. Okres pomyślnego rozwoju młodego państwa polskiego zakończył się wraz ze śmiercią Bolesława Krzywoustego. Pozostawiony przez niego testament stał się przyczyną wieloletniego rozbicia dzielnicowego kraju.

Lata 1500 - 1548 przypadają na okres panowania króla Zygmunta Starego. Panowanie tego króla, to nieomal jedna czwarta całej epoki jagiellońskiej. Ze wszystkich braci, on jeden dożył średniego wieku nie mając korony, mitry ani purpury kardynalskiej. Był księciem bez ziemi i ze skąpymi środkami utrzymania. A o grosz w kasie olbrzymiego państwa było coraz trudniej. A jednak to właśnie na okres jego panowania, przypada okres narodzin renesansu w Polsce, wiekopomne odkrycie Mikołaja Kopernika oraz bunt Gdańska i odwet króla na jego przywódcach. Również dalszy rozkwit [potęgi i znaczenia. Rzeczypospolitej, jej kultury i sztuki w XVI wieku. Tworzy Mikołaj Rej i Andrzej Frycz Modrzewski. Zygmunt Stary panował 42 lata. Zmarł w Krakowie dnia 1 kwietnia 1548 roku w niedzielę wielkanocną. Wraz z jego śmiercią, blednie wielka gwiazda królowej Bony z rodu Sforzów.

Na tle bardzo skomplikowanych i trudnych często do odtworzenia i weryfikacji faktów historycznych, dotyczących powstającego państwa pierwszych Piastów, pokazany został dorobek kultury materialnej i duchowej żyjących wtedy Polaków. To oni stworzyli podstawy i wyznaczyli kierunki późniejszej drogi cywilizacyjnego rozwoju Polski. Realizator podkreślił szczególną rolę, jaką odegrał Kościół katolicki w tworzeniu organizmu politycznego i dóbr kultury, a także budowaniu mocnej pozycji w chrześcijańskiej Europie. Film pokazuje wszystkie najważniejsze wydarzenia z lat 966-1076, znajdując dla ich przedstawienia bardzo atrakcyjną formę artystyczną.

Opowieść o polskiej kulturze artystycznej i duchowej XIX wieku, rozwijającej się w podzielonym przez zaborców kraju mimo rozmaitych szykan i braku wolności słowa, autorzy rozpoczynają od przywołania atmosfery dwóch słynnych, ówczesnych ogrodów. Ich porównanie skłonić może do znacznie dalej idących wniosków, niż można by się spodziewać. "Sofiówka" była imponującym parkiem krajobrazowym założonym w pobliżu Humania przez Stanisława Szczęsnego Potockiego, niesławnego targowiczanina. Był to dar dla Zofii Wittowej, trzeciej żony magnata, kobiety o mocno nadwerężonej reputacji. W 1804 roku ogród opisał Stanisław Trembecki. Słynny libertyn nie mógł znaleźć lepszych mecenasów - zdrajca ojczyzny i bohaterka pikantnych plotek. Jednak obserwacja ich parku skłoni go do przemysleń wielce pesymistycznych, które przelał na papier. Zupełnie inaczej odbierany był park księżnej Izabelli Czartoryskiej w Puławach. Pełna patriotycznych uczuć księżna założyła w tym kompleksie pierwsze polskie muzeum. Zaborcy nieprzychylnym okiem patrzyli na Puławy - w 1831 roku zostały one skonfiskowane przez władze carskie. Niełatwo jest opowiedzieć o tak złożonym, dramatycznym i burzliwym okresie naszych dziejów, jakim był wiek XIX, w ledwie pięćdziesiąt minut. Autorom udało się jednak uchwycić i scharakteryzować zjawiska najbardziej istotne. Romantyczną koncepcję dziejów i mesjanizm z czasów Wielkiej Emigracji konfrontują z pracą organiczną w zaborze pruskim i późniejszą myślą pozytywistyczną.Przywołują sylwetki najwybitniejszych ludzi epoki - artystów, pisarzy, działaczy i bojowników o wolność, takich jak m.in. Antoni Malczewski, Adam Mickiewicz i Filomaci, Zygmunt Krasiński, Wojciech Bogusławski, Samuel Bogumił Linde, książę Józef Poniatowski, Juliusz Słowacki, Maurycy Mochnacki, Piotr Michałowski, Jan Matejko, Bolesław Prus i Henryk Sienkiewicz. Biorący udział w programie eksperci, profesorowie Alina Witkowska, Henryk Markiewicz, Marcin Król, Maria Janion mówią o legendzie napoleońskiej, najbardziej aktywnych przedstawicielach Wielkiej Emigracji i ludziach, którzy zdecydowali się pozostać w kraju, o organicznikach z Wielkopolski i konserwatystach ze szkoły krakowskiej. W filmie wykorzystano bogate materiały ikonograficzne i teksty źródłowe.