May Karol - Prawo pustyni.pdf

Karl Friedrich May, Karol May (ur. 25 lutego 1842 w Ernstthal, zm. 30 marca 1912 w Radebeul pod Dreznem) – powieściopisarz niemiecki, znany głównie z powieści przygodowych o "Dzikim Zachodzie". Jeden z najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy w historii literatury niemieckiej.

Życiorys
Karol May pochodził z ubogiej rodziny tkackiej. Do piątego roku życia był niewidomy, odzyskał wzrok dzięki operacji. Początkowo pracował jako nauczyciel, jednak ze względu na popełnione wykroczenia został zwolniony z pracy. Popadał w konflikty z prawem, na skutek których kilka razy trafił do więzienia, głównie za drobne kradzieże.

Właśnie w więzieniu odkrył swój talent pisarski. Po wyjściu na wolność (1874) podjął pierwsze poważniejsze próby literackie. W roku 1875 przybył do Drezna i pracował jako redaktor. W roku 1877 został etatowym pisarzem. Na początku swojej drogi literackiej pisarz tworzył tzw. "powieści brukowe", ukrywając się pod pseudonimami, np. Capitain Ramon Diaz de la Escosura. Najbardziej znaną powieścią z tego wczesnego okresu twórczości jest "Leśna Różyczka".

Pracując jeszcze w redakcji poznał Emmę Pollmer, z którą wziął ślub w 1880 r. Pisarz mieszkał najpierw w Hohenstein-Ernstthal, aż w roku 1883 r. przeprowadził się ponownie do Drezna. Przełom w jego karierze literackiej nastąpił w 1882 r. – zaczął wtedy opisywać przygody swoich bohaterów w egzotycznych krainach: na Dzikim Zachodzie i Bliskim Wschodzie. Sławę przyniosła mu szczególnie seria powieści dziejących się na Dzikim Zachodzie, których najbardziej znanymi bohaterami byli Winnetou, szlachetny wódz Apaczów, i jego biały przyjaciel Old Shatterhand – alter ego pisarza. Ich sukces polega na tym, że fikcyjne wydarzenia zostały bardzo sugestywnie osadzone w geograficznych, obyczajowych i kulturowych realiach. Z postacią Old Shatterhanda pisarz niemal całkowicie się utożsamiał – jako bohater swoich powieści pozował do zdjęć, odpowiadał na listy, na drzwiach swojego domu w Radebeul umieścił wizytówkę "Karol May zwany Old Shatterhandem". Karol May zyskał popularność w Europie.

Na przełomie XX wieku stał się ofiarą licznych procesów i dociekań prasowych. Odkrycie kryminalnych czynów w młodości było powodem ataków krytyków literackich. Karol May musiał walczyć przed sądami o swoje dobre imię, prawa autorskie i uznanie jego twórczości. Dużym wstrząsem był dla niego również rozwód w 1903 r. z pierwszą żoną – Emmą. May nie pozostał jednak długo sam - jeszcze w tym samym roku poślubił drugą żonę: Klarę Plöhn. Przeżyte zdarzenia i osobiste kłopoty odbiły się na jego zdrowiu. 30 marca 1912 roku pisarz umarł nagle w swojej willi w Radebeul, zaledwie pięć dni po obchodach swoich 70-tych urodzin.

Większą część majątku pozostawił fundacji pod jego imieniem, która w 1928 r. otworzyła muzeum w Radebeul. W początkowej fazie pieczę nad fundacją sprawowała druga żona Maya – Klara.

May po raz pierwszy odwiedził USA dopiero w 1908 roku, już po napisaniu swoich dzieł dziejących się na Dzikim Zachodzie. Nieznajomość realiów miejsc akcji kompensował dobrym przygotowaniem teoretycznym, fantazją i kreatywnością.

Ciekawostką jest również to, że May był ulubionym pisarzem przywódcy III Rzeszy – Adolfa Hitlera. Z tego też powodu książki pisarza nie były wydawane tuż po wojnie w Polsce, w Skandynawii i w Niemczech.

Chociaż utwory Karola Maya były wielokrotnie krytykowane jako mało ambitna literatura, to kolejne pokolenia czytelników wciąż się nimi fascynują, głównie ze względu na wartką akcję, egzotykę i humor. Również humanitarne tendencje (dużą rolę odgrywa chrześcijański duch powieści) i poparcie uciskanych narodów (przede wszystkim Indian) stanowią o uniwersalności jego twórczości.

Książki Maya były tłumaczone na co najmniej 33 języki i wydane w łącznej ilości ponad 200 mln egzemplarzy. Same niemieckie wydania osiągnęły nakład 80 milionów. Karol May należy dzięki temu do grona najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy niemieckich do czasów obecnych.
Twórczość

Głównymi bohaterami powieści, których akcja toczy się na Dzikim Zachodzie, są Old Shatterhand oraz Apacz Winnetou.

Do najbardziej znanych utworów tego cyklu należą:

Winnetou (Winnetou, der Rote Gentleman 1893, w Polsce 1910)
Old Surehand (Old Surehand 1894–1896, w Polsce 1910)
Skarb w Srebrnym Jeziorze (Der Schatz im Silbersee 1894, w Polsce 1925)
Szatan i Judasz (Satan und Ischariot)
Boże Narodzenie (Weihnacht!)
Czarny Mustang (Der schwarze Mustang)
Upiór z Llano Estacado (Der Geist des Llano estakata)
Syn Łowcy Niedźwiedzi - znany również pod tytułem: Old Shatterhand (Der Sohn des Bärenjägers)

Główni bohaterowie utworów o akcji toczącej się na Bliskim Wschodzie to Kara ben Nemzi oraz jego służący i przyjaciel Halef. Najbardziej popularne powieści z tej serii tworzą tzw. "Cykl arabski", będący ciągiem jednych przygód. Oto tytuły wchodzące w skład tego cyklu:

Przez pustynię
Przez dziki Kurdystan
Z Bagdadu do Stambułu
W wąwozach Bałkanów
Przez krainę Skipetarów
Szut

Inne cykle wschodnie to: "W kraju Mahdiego" (t. I-III) oraz "W kraju Srebrnego Lwa" (t. I-IV), na który składają się następujące tytuły (trzy pierwsze części polskiego wydania odpowiadają dwóm pierwszym tomom cyklu w oryginale):

Lew krwawej zemsty
W lochach Babilonu
Twierdza w górach
W kraju Srebrnego Lwa
Skamieniała modlitwa

a także tworzące jedną całość:

Most Śmierci
W podziemiach Mekki (kontynuacja Mostu Śmierci, napisana przez Franza Kandolfa)

Inne utwory podróżniczo-przygodowe Karola Maya, to powieści rozgrywające się w Ameryce Południowej:

Nad Rio de La Plata
W Kordylierach
Testament Inków

na Dalekim Wschodzie (Chiny):

Błękitno-purpurowy Matuzalem

w Afryce:

Karawana niewolników

Cykl Ród Rodrigandów (przeróbka wydawnictwa Karl May Verlag, oparta na słynnym zeszytowym brukowcu Maya pt. Leśna Różyczka). Serię wznowiono po raz pierwszy w Polsce powojennej (wersja skrócona) w latach 1988-1991 (KAW Szczecin, seria: "Biblioteka Podróży, Przygody i Sensacji"). Oto tytuły:

Tajemnica Miksteków; Rozbójnicy z Maladety (tom 1)
Cyganie i przemytnicy; La Pendola (tom 2)
Ku Mapimi; Pantera Południa (tom 3)
W Hararze; Rapier i tomahawk (tom 4)
Czarny Gerard; Benito Juarez (tom 5)
Traper Sępi Dziób; Jego Królewska Mość (tom 6)
Maskarada w Moguncji; Grobowiec Rodrigandów (tom 7)
Klasztor della Barbara; Walka o Meksyk (tom 8)
Zmierzch cesarza (tom 9)

Począwszy od 1910 r., aż do II wojny światowej Karol May był w Polsce bardzo popularny; postacie z jego powieści były powszechnie znanymi "idolami" młodzieży. W czasach Polski Ludowej ukazywały się tylko "Winnetou", "Old Surehand", "Skarb w Srebrnym Jeziorze" oraz "W Kordylierach". Dopiero w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wydano w Polsce większość jego utworów – niestety, nowe tytuły tłumaczone były z niemieckich przeróbek Karl May Verlag, a przedwojenne wznowienia – skrócone. Wydawnictwami były przeważnie małe, prywatne spółki, przez co książki zawierały bardzo dużą liczbę błędów[potrzebne źródło]. Takie wydania bardzo wypaczyły obraz pisarza w Polsce, dlatego polscy fani Maya wciąż czekają na porządną edycję jego książek, opartą na autentycznych, pierwotnych tekstach, opublikowanych za życia autora w wydawnictwach Fehsenfelda i Münchmeyera (wydania niemieckie ukazujące się w wydawnictwie Karl May Verlag po śmierci autora są przeróbkami wydawniczymi i nie mogą być podstawą dla nowych przekładów).

Na motywach powieści Karola Maya stworzono (głównie w latach sześćdziesiątych) cykl filmów o przygodach Winnetou. Główne role grali w nich Pierre Brice jako Winnetou, Lex Barker jako Old Shatterhand oraz Stewart Granger jako Old Surehand.