Pearcey, Odpowiedź krytykom - część II

Nancy Pearcey, "Odpowiedź krytykom", część II

● Kreacjonizm jest jedynie dziedziną antyintelektualnie nastawionych fundamentalistów, którzy sztywno utrzymują swoje przekonania i obawiają się zmiany kulturowej.

O fundamentalistach mowa jest w najbardziej jadowitych atakach Futuymy: "Atak na ewolucjonizm jest tylko fragmentem walki fundamentalizmu z wszelką społeczną i intelektualną zmianą. (...) fundamentalizm odwołuje się raczej do emocji niż do rozumu oraz (...) karmi się antyintelektualizmem, konserwatyzmem oraz strachem przed zmianą społeczną" (s. 6). "Przeciwnicy ewolucjonizmu stanowią część większego ruchu dążącego do utrzymania tradycyjnego autorytetu i niekwestionowanych wartości" (s. 18).

Czy ludzie przyjmują kreacjonizm, ponieważ mają sztywne i bojaźliwe osobowości? Możemy w ten sposób przeoczyć fakt, że jest to argument ad personam (atakowanie osób zamiast krytykowania meritum sprawy). Czy prawdą jest, że jedynie kreacjoniści zasługują na miano jahusów, ludzi-zwierząt, o których pisał Swift w Podróżach Guliwera?

Z pewnością jesteśmy świadomi, że istnienie bezmyślnego, uległego autorytetom ewolucjonisty jest równie możliwe jak istnienie bezmyślnego kreacjonisty. (Podobnie w polityce jest równie możliwe występowanie autorytarnego lewicowca jak autorytarnego prawicowca.) To nie treść przekonania czyni z nas osobę niezależną intelektualnie czy niezależną od autorytetu. Ważne jest to, jak dochodzimy do naszych przekonań. Można stać się ewolucjonistą na zasadzie podobnej do odruchu kolanowego, na niskim poziomie reagowania, ale można też zostać kreacjonistą po troskliwym porównaniu różnych teorii i świadectw przemawiających na ich rzecz - lub odwrotnie. Obie strony mają ostrych i bezkompromisowych przedstawicieli oraz takich, których cechuje rozsądek i tolerancja.

Wbrew zarzutom wielu ludzi zaakceptowało kreacjonizm nie dlatego, że ich wiara religijna wymagała tego, ale ponieważ są oni przekonani, że na rzecz kreacjonizmu można przedstawić intelektualnie dobre argumenty. Jeśli faktycznie będziecie rozmawiali z kreacjonistami, to się okaże, że ich przekonania teologiczne na temat stworzenia są rezultatem zaakceptowania przez nich nauki o stworzeniu - a nie, że przyjęcie kreacjonizmu naukowego wypływa z twardogłowego fundamentalizmu religijnego.

Może tak być, że jakiś system przekonań sprzyja pojawieniu się postaw antyintelektualnych. Większość religii na przykład nigdy nie rozwinęła apologetyki, ponieważ mają one pretensje do tego, by być zaakceptowane na drodze wiary w oparciu o autorytet. Chrześcijaństwo nigdy nie podpadało pod tę kategorię. Od najwcześniejszych lat historii kościoła chrześcijanie rozwijali systemy apologetyczne i uważali, że zachęcanie do wiary przy pomocy świadectwa i rozumu jest biblijnie uzasadnione. [8]

Należy przyznać, że chrześcijanie czasami popadali w antyintelektualizm, szczególnie w Ameryce Północnej od czasu pojawienia się ruchu fundamentalistycznego w latach 1920-tych. Paradoksalnie ruch kreacjonistyczny nie reprezentuje ponownego popadnięcia w autorytaryzm i emocjonalizm, jak go Futuyma charakteryzuje, ale faktycznie stanowi znaczny krok od niego. Istnienie ruchu kreacjonistycznego świadczy, że konserwatywni chrześcijanie uświadamiają sobie obecnie, iż nie mogą po prostu izolować się od całej kultury i nauki, by zachować swoje przekonania. Raczej dla dobra intelektualnej uczciwości ich przekonania religijne muszą stanowić nadrzędną ramę roboczą dla całego życia i wszelkich badań akademickich. Kreacjoniści uświadamiają sobie, że ich wiara musi być zintegrowana z ich znajomością świata przyrodniczego. W ten sposób faktycznie wiodą prym w uznawaniu potrzeby rozumu i świadectwa empirycznego.

● Kreacjonizm jest zamachem nie tylko na ewolucjonizm, ale na samą naukę.

Futuyma pisze, że kreacjoniści nie tylko atakują ewolucjonizm, ale raczej "dokonują zamachu na cały sposób naukowego myślenia i zasadę uprawiania nauki mówiącą, że tradycyjne przekonania otwarte są na sceptyczne badania" (s. 5).

Futuyma popełnia tutaj błąd zakładając, że wszyscy, którzy akceptują tradycyjną religię, czynią tak ulegając ślepo tradycji. Niektórzy mogą tak robić; ale inni akceptują tradycyjne przekonania po poddaniu ich sceptycznym badaniom i dojściu do wniosku, że są prawdziwe.

Chrześcijaństwo naucza, że istnieją prawdy absolutne i niezmienne standardy moralne. Samo to jednak nie czyni żadnego chrześcijanina dogmatykiem ślepo wierzącym w swoje zasady. Wiara w prawdę absolutną (prawdziwą zawsze) nie oznacza, że ten, kto ją utrzymuje, musi być absolutystą o zamkniętej i dogmatycznej mentalności. Można przecież utrzymywać, że teza o istnieniu uniwersalnej, transcendentnej prawdy ma bardzo silne argumenty, i jednocześnie być otwartym na rozważanie alternatyw. Z drugiej strony najbardziej "otwarty" z systemów myślowych - powiedzmy skrajny agnostycyzm - można utrzymywać w zamknięty i wojowniczy sposób. Można być tak samo absolutystą mówiąc, że nie istnieje żadna prawda, jak i mówiąc, że istnieje prawda absolutna.

● Argumenty kreacjonistyczne są tak słabe, tak przepełnione wymówkami, że jest oczywiste, iż kreacjonizm "naukowy" został wymyślony tylko po to, by uzasadnić fundamentalistyczne przekonania religijne.

"Teorie kreacjonistyczne oparte są nie na świadectwie, które mogłoby wytrzymać kontrolę ze strony sceptycznego umysłu - pisze Futuyma - ale na myśleniu życzeniowym i na Biblii (...)" (s. 219).

Ponieważ jesteśmy ludźmi, po obu stronach każdego sporu znaleźć można ludzi, którzy kierują się motywami innymi niż bezstronne badanie. W książce Why Scientists Accept Evolution [Dlaczego uczeni akceptują ewolucjonizm] Clark i Bales przedstawiają mocny argument (na podstawie osobistych listów itd.), że pierwsi ewolucjoniści jak Huxley i Spencer przewodząc ruchowi ewolucjonistycznemu kierowali się przynajmniej częściowo odrzucaniem wiary chrześcijańskiej. [9]

Od czasów Freuda przyjęło się myśleć o religii jako o "spełnianiu pragnień". Ale - jak wykazuje R.C. Sproul [10] - przekonanie, że Bóg nie istnieje, ma swój własny emocjonalny urok i może także być pewną postacią spełniania pragnień. George Bernard Shaw mówi, jak chrześcijańskie w niewielkim stopniu ujęcie Boga (choć być może głoszone przez niektórych chrześcijan) doprowadziło wielu w jego czasach do pragnienia, aby darwinizm był prawdziwy:

"Jeśli uświadomisz sobie, jak świat był nieznośnie ciemiężony przez koncepcję, iż wszystko, co się dzieje, jest arbitralnym, osobistym aktem arbitralnego osobowego Boga o niebezpiecznym, zazdrosnym i okrutnym charakterze osobistym, to zrozumiesz, jak to się stało, że świat przerzucił się na darwinizm". [11]

Thomas H. Huxley wyraźnie przyznawał, że darwinizm w jego czasach daleki był od udowodnienia. Ale mimo tego całe swoje życie poświęcił na to, by być "buldogiem" Darwina. Czy to zaangażowanie po stronie teorii, wiedząc o jej trudnościach, jest godne pochwały, czy też jest ślepą i nierozumną wiarą? To, jak odpowiemy na to pytanie, zależy w bardzo dużym stopniu od tego, czy zgadzamy się ze stanowiskiem Huxleya.

To samo jest prawdą o dzisiejszych komentatorach ruchu kreacjonistycznego.

● Jeśli kreacjonizmu mamy nauczać w szkole, to dlaczego nie dołączyć do tego również opowieści o stworzeniu pochodzących z innych religii?

"Kreacjoniści (...) nie tolerowaliby ani przez chwilę pomysłu, by przedstawiać chińskie, zuluskie czy nawajskie opowiadania o stworzeniu na tych samych prawach jak wersję biblijną" - pisze Futuyma (s. 219).

Nieprawda - gdyby zwolennicy innych religii mogli wyprowadzać ze swoich doktryn empirycznie testowalne konsekwencje, to ich idee byłyby równie dobrą nauką jak idee wyprowadzane z dowolnego innego źródła. O naukowości nie decyduje źródło idei, ale raczej to, czy może ona być testowana metodami naukowymi.

● Ponieważ kreacjonizm wyprowadza się z Biblii, jest on religią, nie nauką.

Odpowiedź na ten zarzut jest taki sam jak na poprzedni. Ponieważ ten argument był rdzeniem werdyktu sędziego Overtona, kiedy obalił on prawo o "zrównoważonym traktowaniu" obowiązujące w stanie Arkansas, być może powinniśmy odpowiedzieć nań nieco dokładniej.

Założeniem jest tu, że twierdzenie religijne nie może być źródłem rzetelnie naukowej teorii. Jednak podczas gdy twierdzenie religijne nie jest nauką, to może ono generować idee podatne na naukowe testowanie.

Jakie ostatecznie jest źródło idei naukowych? Ogólnie rzecz biorąc wymyślamy teorie naukowe wyprowadzając obserwacyjne konsekwencje z naszych najogólniejszych modeli (np. stworzenia bądź ewolucji). Możemy także czerpać natchnienie z naszego osobistego światopoglądu: na przykład zaangażowanie Stephena J. Goulda po stronie teorii przerywanej równowagi zamiast gradualizmu w ewolucji było inspirowane jego akceptacją marksistowskiej koncepcji rewolucji.

Czasami inspiracja naukowa może wypływać z całkowicie przypadkowego wydarzenia, gdy umysł błądzi lub śni - pisze Beveridge dając przykład Kekulégo, chemika niemieckiego, który wpadł na pomysł pierścienia benzenu, gdy obraz węża z ogonem w pysku pojawił się w jego umyśle w czasie drzemki przed kominkiem. [12]

Jeśli drzemka Kekulégo lub marksizm Goulda mogą być źródłem teorii naukowych, to z całą pewnością przekonań religijnych nie można wykluczyć jako generujących hipotezy kierujące badaniami naukowymi.

● Kreacjoniści już wiedzą, jakie odpowiedzi zaakceptują lub mogą zaakceptować, a więc nie są w stanie rozważać obiektywnie świadectwa empirycznego.

Ideał sportretowany w powyższym zarzucie głosi, że badania naukowe winny być uwolnione od wszelkich apriorycznych założeń. Jednak ideału tego filozofowie nauki już nie akceptują. Nasze stanowisko metafizyczne - czy to religijne, czy filozoficzne - jest wcześniejsze od naszych obserwacji naukowych. Hilde Hein tak pisze na ten temat:

(...) gdy już zostanie przyjęte, będzie raczej kształtował niż będzie kształtowane przez nasze naukowe i zdroworozsądkowe obserwacje. Ogólnie mówiąc nasze metafizyczne zaangażowanie ma pierwszeństwo nad naszymi naukowymi i zdroworozsądkowymi przekonaniami tak, że w przypadku ich konfliktu to te ostatnie raczej dostosują się do tego pierwszego niż odwrotnie." [13]

Innymi słowy, my wszyscy (nie tylko kreacjoniści) patrzymy na przyrodę przez okulary całego zespołu prekoncepcji. Dawny ideał uczonych jako obiektywnych i neutralnych obserwatorów był fikcją pozytywizmu - sam był metafizycznym zaangażowaniem. Ale filozofia pozytywizmu została porzucona. Filozofowie nauki zaczęli zwracać większą uwagę na rolę założeń metafizycznych w kształtowaniu tego, jak widzimy przyrodę i jak konstruujemy nasze teorie naukowe. (Patrz na przykład następujące książki: Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions (wyd. polskie: Struktura rewolucji naukowych, PWN, Warszawa 1968), Michael Polanyi, Personal Knowledge i Stephen Toulmin, Foresight and Understanding).

Nancy Pearcey

Przypisy

[1] Duane T. Gish, Evolution, the Fossils Say No, Creation-Life Publishers, San Diego 1973, s. 25; podkreślenie w oryginale. (Podobne słowa Czytelnik może przeczytać w publikowanym w tym zeszycie Archiwum Na Początku... tekście "Największy dowód" pochodzącym z książki zredagowanej przez Henry'ego M. Morrisa - uwaga tłumacza).

[2] Podobne twierdzenie i odwołując się do tej samej książki Gisha wygłasza Gould (por. Stephen Jay Gould, "Ewolucja jako fakt i jako teoria", w: tenże, Niewczesny pogrzeb Darwina, Biblioteka Myśli Współczesnej, PIW, Warszawa 1991, s. 133-134 [129-140]; przyp. tłum.).

[3] Rozróżnienie między "nauką o pochodzeniu" i "nauką operacyjną" jest opisane w książce Normana Geislera pt. Is Man the Measure, Baker Book House, Grand Rapids 1983, s. 137, 138 oraz w książce Charlesa Thaxtona, Waltera Bradleya i Rogera Olsena pt. The Mystery of Life's Origin, Philosophical Library, New York 1984, s. 6-8, 202-214.

[4] Robert Jastrow, God and the Astronomers, Warner Books, New York 1978.

Sir Fred Hoyle, dobrze znany astronom, ostatnio napisał książkę The Intelligent Universe, aby obalić Big Bang. Dlaczego? W wywiadzie udzielonym gazecie Toronto Star (November 10, 1984) Hoyle skarżył się, że "Teoria Big Bangu wymaga niedawnego pochodzenia Wszechświata, co wyraźnie domaga się pojęcia stworzenia".

[5] Loren Eiseley, Darwin's Century, Dooubleday Anchor Books, Garden City, NY 1961, s. 62. (podkreślenie dodane)

[6] Szczegółowe ujęcie, w jaki sposób wiara chrześcijańska przyczyniła się do stworzenia intelektualnej ramy roboczej dla nauki nowożytnej, patrz dział "Five Minutes with the Bible and Science" w październikowym numerze Bible-Science Newsletter 1982, vol. 20, No. 10.

[7] Polskie tłumaczenie w: Gould, Niewczesny pogrzeb Darwina..., s. 130 (przyp. tłum.).

[8] Co do analizy apologetyki, ewangelizacji i miejsca doktryny o stworzeniu w obronie wiary chrześcijańskiej patrz dział "Five Minutes with the Bible and Science" w Bible-Science Newsletter July 1984, vol. 22, No. 9.

[9] Robert T. Clark and James D. Bales, Why Scientists Accept Evolution, Baker Book House, Grand Rapids 1966.

[10] R.C. Sproul, If There Is a God, Why Are There Atheists? [Jeśli Bóg istnieje, to dlaczego istnieją ateiści?], Bethany Fellowship, Minneapolis, MN 1978.

[11] Cytowane w: Wilbert H. Rusch, "Darwinism, Science, and the Bible", w: Paul A. Zimmerman (ed.), Darwin, Evolution, and Creation, Concordia, St. Louis, MO 1959, s. 22.

[12] W.I.B. Beveridge, The Art of Scientific Investigation, Random House Modern Library Paperbacks, New York 1957, s. 76. Inne przykłady patrz w: Norman Geisler, The Creator in the Courtroom, Mott Media, Milford, Michigan 1982.

[13] Hilde Hein, On the Nature and Origin of Life [O naturze i pochodzeniu życia], McGraw-Hill, New York 1971, s. 93.


Źródło: Nancy Pearcey, "Odpowiedź krytykom", Na Początku... 1993, nr 3, s. 21-23, nr 4, s. 26-30, nr 7 s. 49-56, przedruk: Nancy Pearcey, Odpowiedź krytykom, Archiwum "Na Początku...", Zeszyt 3, Warszawa 1994. (Oryginał: Nancy Pearcey, "Response to the Critics", Bible-Science Newsletter, March 1985, vol. 23, No. 3, s. 6-8. Copyright © 1985 by the Bible-Science Association, P.O. Box 32457, Minneapolis, Minnesota 55432, USA. Used by permission. Za zgodą Redakcji i Autorki z jęz. ang. tłum. Mieczysław Pajewski)

Nie ma plików w tym folderze