Orzeszkowa Eliza Marta.pdf

ELIZA ORZESZKOWA(1841-1910)

Pisarka, publicystka, działaczka społeczna. Pochodziła z zamożnej ziemiańskiej rodziny herbu Korwin. Kształciła się na pensji sakramentek w Warszawie, gdzie poznała Marię Konopnicką. Bardzo młodo została wydana za mąż z woli rodziców za Piotra Orzeszkę. Założyła szkołę dla wiejskich dzieci, włączyła się do dyskusji o reformach społeczno-gospodarczych. Forum dyskusyjnym były komitety ziemiańskie. Orzeszkowa zaangażowała się po stronie rozwiązań demokratycznych przeciwko egoizmowi posiadaczy - ku niezadowoleniu męża. Była łączniczką partyzantów powstania styczniowego, zaopatrywała ich w żywność, przewoziła Romualda Traugutta w skutek czego majątek jej męża został skonfiskowany, on sam - zesłany do guberni permskiej. Wróciła do rodzinnej Miłkowszczyzny, gdzie dokuczały jej prześladowania, represje ekonomiczne, trudności z dostosowaniem do nowej sytuacji gospodarczej po uwłaszczeniu. Lata spędzone w majątku rodziców były ważnym okresem w dojrzewaniu pisarki. Objęła w posiadanie bogatą bibliotekę ojca i przestudiowała literaturę XVIII i XIX wieku. Niedługo potem rodzinny majątek trzeba było ją sprzedać. W tym czasie Orzeszkowa rozpoczęła pracę pisarską, nawiązała kontakty ze środowiskiem "Tygodnika Ilustrowanego" i "Przeglądu Tygodniowego" - organu warszawskich pozytywistów. Pielęgnowała romantyczną tradycję patriotyczną. Unieważniła swoje małżeństwo i związała się ze Stanisławem Nahorskim, za którego później wyszła za mąż. Gdy mieszkała w Wilnie, była współwłaścicielką księgarni wydawniczej publikującej książki, kalendarze i pismo humorystyczne. Władzom carskim nie podobała się ta działalność. Wydawnictwo zamknięto, a pisarkę skazano na przymusowe osiedlenie w Grodnie. W 1905 i 1909 wysuwano kandydaturę Orzeszkowej do nagrody Nobla. W 1906 otrzymała nagrodę im. F. Kochmana. W Grodnie znajduje się muzeum pisarki i jej pomnik dłuta Romualda Zerycha. Pomnik Orzeszkowej autorstwa Henryka Kuny stoi również w Warszawie. Od 1920 istnieje Towarzystwo im. Elizy Orzeszkowej.

Twórczość. Początkowo stanowczo krytykowałą kulturę szlachecką twierdząc, że powinna wyłonić się nowa warstwa społeczna: inżynierów, uczonych, lekarzy, a także światłych ziemian. Pisała z przesłaniem, że troska o dobro publiczne i mądrze pojęta filantropia przyniosą poprawę ekonomiczną wszystkich warstw społecznych, a powszechna oświata wytępi kołtuństwo, podtrzymywane dotychczas przez ziemiaństwo i kler. Bliski był jej pozytywistyczny program pracy organicznej i pracy u podstaw. Później optymizm jej się załamał. Schorowana i borykająca się z trudnościami życiowymi pisarka dawała wyraz swej dezorientacji i bezradności. Bunty społeczne i rozwijający się ruch socjalistyczny były jej obce, wręcz wrogie, choć rozumiała ich przyczyny. Pod koniec twórczości zwróciła się ku problematyce metafizycznej i etycznej, w literaturze skupiła się na życiu wewnętrznym jednostki.
Twórczość:

* Ad astra. Dwugłos
* Bańka mydlana
* Bene nati
* Cham
* Cnotliwi
* Czciciel potęgi
* Dwa bieguny
* Dziurdziowie
* Eli Makower
* Gloria victis (zbiór opowiadań, ostatnie dzieło Orzeszkowej)
* I pieśń niech zapłacze
* Iskry (zbiór nowel)
* Jędza
* Maria
* Marta
* Meir Ezofowicz
* Melancholicy
* Mirtala
* Na prowincji
* Nad Niemnem
* Na dnie sumienia
* Niziny
* Obrazek z lat głodowych (opowiadanie debiutanckie)
* Ostatnia miłość
* Pamiętnik Wacławy
* Pan Graba
* Panna Antonina (zbiór nowel)
* Pierwotni
* Pompalińscy
* Rodzina Brochwiczów
* Sylwek Cmentarnik
* Westalka
* Widma
* W klatce
* W zimowy wieczór (zbiór nowel)
* Z różnych sfer (zbiór nowel)
* Zygmunt Ławicz i jego koledzy
* Z życia realisty

publicystyka społeczna

* Kilka słów o kobietach
* Partiotyzm i kosmopolityzm
* O Żydach i kwestii żydowskiej