M A R I L Y N M O N R O E

wł. Norma Jean Mortensen
aktorka, producentka
ur. 1 czerwca 1926 Los Angeles, stan Kalifornia, USA
zm. 5 sierpnia 1962 Los Angeles, stan Kalifornia, USA

B I O G R A F I A

Do historii kina Norma Jean Baker przeszła jako Marilyn Monroe. Chociaż od jej śmierci minęło już kilkadziesiąt lat, wciąż pozostaje symbolem seksu, wcieleniem zmysłowości i niewinności zarazem. W 1995 r. magazyn filmowy "Empire" umieścił jej nazwisko pośród najseksowniejszych gwiazd kina. Cztery lata później najbardziej seksowną kobietą stulecia nazwał ją magazyn "People". W Encyklopedii Gwiazd Filmu napisano o niej: "Bez wątpienia była ostatnią królową wielkich studiów filmowych". Zaznaczyć jednak należy - królową od początku do końca wykreowaną. Filmoznawca Alicja Helman w jednym z artykułów jej poświęconych - "Reductio ad reversum" - stwierdza: "Niezależnie od tego, jakie były rzeczywiste, naturalne warunki Marilyn Monroe, jej wizerunek był doskonale sztuczny, spreparowany. Norma Jean Baker nie była Marilyn Monroe - była od stóp do głów zrobiona na Marilyn Monroe. Nie była osobą, lecz kreacją".

Marilyn Monroe stała się legendą, mitem. Jej imieniem w 1988 r. nazwano jedną z gwiazd - Coronę Borealis. O tym, kim była wiedzą nawet ci, którzy kinem w ogóle się nie interesują. O nikim innym tyle nie powiedziano i nie napisano. Wciąż zdobi okładki dziesiątek książek i leksykonów filmowych. Do dziś powstają nowe teorie na temat jej śmierci. Co roku w USA organizowane są konkursy na jej sobowtórów (kilka lat temu wygrał mężczyzna). W swoim teledysku - "Material Girl" scenę z jednego z jej najsłynniejszych filmów - "Mężczyźni wolą blondynki" skopiowała Madonna. Najgłośniejszą scenę ze "Słomianego wdowca" - tę z podwiewaną sukienką - przypomina jej podobizna w Gabinecie Figur Woskowych Madame Tussaud w Londynie.

Jej dzieciństwo nie należało do najłatwiejszych. Ojciec, agent ubezpieczeniowy Edward Mortenson, odszedł zanim się urodziła. Gdy miała 9 lat jej matka, montażystka filmowa Gladys Baker (z domu Monroe), została zamknięta na leczenie w zakładzie psychiatrycznym. Od tej pory Normę umieszczano w kolejnych rodzinach zastępczych oraz domach dziecka. W wieku 16 lat porzuciła naukę w szkole średniej, wyszła za mąż za 21-letniego robotnika z lokalnej fabryki - Jamesa Dougherty i zaczęła pracować. Małżeństwo przetrwało zaledwie trzy lata (1942 - 1945), natomiast praca w Radio Plane Company zaowocowała pierwszymi sesjami fotograficznymi. Norma, naturalna brunetka, przefarbowała się na blond i zaczęła pozować w kostiumach kąpielowych. Niektóre z jej zdjęć przyciągnęły uwagę reżysera Howarda Hughesa, twórcy uważanego za "ojca" filmowej "seksbomby", który wylansował m.in. Jean Harlow oraz Jane Russell. Zaproponował młodej modelce testy ekranowe dla studio R.K.O. Zanim jednak do nich doszło, Ben Lyon z wytwórni 20th Century Fox nakłonił Normę do zmiany nazwiska na Marilyn Monroe oraz zachęcił do podpisania kontraktu gwarantującego jej 125 dolarów zarobku tygodniowo.

Przez pierwsze lata Monroe występowała w epizodach, często w drugorzędnych filmach, m.in. "Dangerous Years" (1947), "Scudda-Hoo! Scudda-Hay!" (1948), "Chórzystki" (także 1948), "A Ticket to Tomahawk" (1950). Najlepiej z tego okresu zapamiętano ją z jednej ze scen w komedii z braćmi Marx - "Love Happy" (1950) w reżyserii Davida Millera. Powoli jej kariera zaczęła nabierać tempa. Jeszcze w tym samym roku otrzymała niewielkie role w "Asfaltowej dżungli" Johna Hustona oraz we "Wszystko o Ewie" Josepha L. Mankiewicza. Producenci z Foxa postanowili wreszcie zaproponować jej bardziej lukratywny kontrakt.

Przełom przyszedł w roku 1953. Do kin weszły aż trzy filmy z Monroe w rolach głównych: "Niagara" Henry'ego Hathawaya, gdzie wcieliła się (jedyny raz w swojej karierze) w kobietę demoniczną, podżegającą do zbrodni, "Mężczyźni wolą blondynki" Howarda Hawksa, gdzie jako artystka estradowa Lorelei zaśpiewała "Dimonds Are a Girl's Best Friend" oraz "Jak poślubić milionera" Jeana Negulesco, gdzie jako modelka Pola Debevoise wraz z koleżankami postanawia upolować sobie męża-bogacza. W grudniu tego samego roku jej roznegliżowane zdjęcia sprzed kilku lat zostały opublikowane na łamach Playboya, czym wzmocnił się jej wizerunek symbolu seksu. Uznana została za najbardziej dochodową aktorkę sezonu i oszacowano, iż jej nazwisko podnosi zyski filmu o około pół miliona dolarów. Stała się gwiazdą, ale jednocześnie - jak już sama siebie wielokrotnie nazywała - towarem na sprzedaż, przedmiotem.

W kolejnych filmach eksploatowano przede wszystkim jej cielesność, wszystko, co robiła przed kamerą nasycone było erotyzmem. Erotyzmem jednak chłodno wykalkulowanym przez twórców: ubierano ją w kostiumy za małe o dwa numery, a podkreślające jej kształty, jej specyficzny chód uzyskiwano ponoć poprzez skracanie jednego z obcasów, w każdym obrazie uwaga kamery, przynajmniej w jednej scenie, koncentrowała się na jej... pupie. Alicja Helman zauważa: "Marilyn zostaje zredukowana do atrybutów swojej płci, do tego, co czyni ją kobietą pożądaną przez wszystkich i przywodzi na myśl, czemu taka kobieta służy. Dla wszystkich mężczyzn na ekranie Marilyn jest zawsze obiektem pożądania".

Wbrew protestom aktorki producenci i reżyserzy obsadzali ją w rolach głupich blondynek, kobiet, których morale bywa nieco podejrzane (tancerki, modelki, śpiewaczki), które jednak mogą powrócić na właściwą drogę dzięki odpowiednim mężczyznom. Po zaśpiewaniu tytułowej piosenki w "There's No Business Like Showbusiness" (1954) w westernie "Rzeka bez powrotu" (1954) Otto Premingera wcieliła się w Kay - atrakcyjną śpiewaczkę z saloonu, a następnie w "Słomianym wdowcu" (1955) Billy Wildera zagrała fotomodelkę uwodzoną przez mężczyznę, którego żona wyjechała na wakacje. Udział w tej komedii, szczególnie wspomniana już scena z sukienką podwiewaną przez podmuch powietrza z tunelu metra, przyczynił się ponoć do rozpadu jej kolejnego małżeństwa - z ulubieńcem Ameryki baseballistą Joe DiMaggio po zaledwie 9 miesiącach (ślub - 14.01.1954, rozwód - 27.10.1954).

Tłumy kochały ją jako "boginię seksu i miłości" oraz "słodką idiotkę". Jednak ją samą ten wizerunek męczył. Pragnęła dowieść, iż jest także dobrą aktorką. W 1955 r. wyjechała na Wschodnie Wybrzeże i zaczęła uczęszczać na kursy gry w Actors' Studio Lee Strasberga. Obracając się w tamtejszych kołach kulturalnych i intelektualnych poznała swojego trzeciego męża, dramaturga - Arthura Millera (także ten związek skończył się rozwodem w styczniu 1961 r.). Wkrótce założyła własną firmę - Marilyn Monroe Productions. Wyprodukowała dwa filmy: "Przystanek autobusowy" (1956) w reżyserii Joshui Logana oraz "Księcia i aktoreczkę" (1957) w reżyserii i z udziałem Brytyjczyka Laurence'a Oliviera. Nie udało jej się uwolnić od ról tancerek i pieśniarek, ale osiągnęła swój cel i udowodniła, iż także potrafi grać.

Rok 1959 przyniósł rolę dziewczyny z zespołu muzyczno-tanecznego - Sugar w jednej z najsłynniejszych w historii kina komedii - "Pół żartem, pół serio" Wildera. Marilyn, obok Jacka Lemmona i Tony'ego Curtisa, odniosła kolejny sukces. Jednocześnie prasa zaczęła coraz częściej donosić o jej problemach emocjonalnych, kaprysach, nerwowości, terapiach w klinikach psychiatrycznych, naparach histerii, depresjach, kolejnych poronieniach, a także romansach, m.in. z Yves Montandem, z którym zagrała w filmie "Pokochajmy się" (1960) w reżyserii George'a Cukora, a następnie z braćmi Kenndy (do legendy przeszło m.in. jej wykonanie piosenki - "Happy Birthday, Mr President"). Jeszcze w czasie kręcenia "Księcia i aktoreczki", po jednym z jej ataków, Laurence Olivier powiedział: "Czyż może być normalną kobieta, która wie że 150 milionów mężczyzn na całym świecie chciałoby z nią iść do łóżka?".

W 1961 r. obok Clarke'a Gable oraz Montgomery Clifta Monroe stworzyła swoją największą, ale i ostatnią kreację - Roslyn w gorzkim dramacie o ludziach, którzy nie są w stanie przystosować się do otaczającej ich rzeczywistości - "Skłóceni z życiem" Johna Hustona według scenariusza Millera, znanego dramatopisarza, Jej ówczesnego męża, który się właśnie z Nią rozwodził. Jej stan nerwowy coraz bardziej się pogarszał. Nie pomógł pobyt w klinice psychiatrycznej. Tydzień przed premierą została zamknięta jej kolejna sprawa rozwodowa. Miała rozpocząć prace nad filmem "Something's Got to Give". Jednak w czasie 32 dni zdjęciowych pojawiła się tylko 12 razy. Wytwórnia zrezygnowała z dalszej realizacji (ostatecznie obraz ukończono rok później z Doris Day i zaprezentowano w kinach pod zmienionym tytułem - "Move Over, Darling"), zwolniła Marilyn i wytoczyła przeciwko niej sprawę sądową o odszkodowanie w wysokości 750 tysięcy dolarów za "rozmyślne pogwałcenie warunków kontraktu".

Do rozprawy nigdy nie doszło. Miesiąc później, 5 sierpnia 1962 r., ciało Monroe znaleziono w jej domu w Los Angeles. Lekarz orzekł samobójstwo - przedawkowanie środków nasennych. Pojawiły się jednak spekulacje mieszające w jej śmierć m.in. Roberta Kennedy'ego. Zaczęto szukać także przyczyn tragedii. Nazwano ją ofiarą Hollywoodu. Stopniowo granice pomiędzy prawdą, a fikcją wykreowaną przez samą, specjalistów od reklamy, prasę i jej biografów zaczęły się zacierać.

Została pochowana w Los Angeles na cmentarzu Westwood Memorial Park. Chciała, by na jej nagrobku umieszczono napis: "Tu leży Marilyn Monroe, 95-57-90". Nigdy tego nie uczyniono. Jednak i tak - jak pisze Alicja Helman - "Dla producentów, twórców i publiczności Marilyn Monroe była zawsze i wyłącznie ciałem. Ciałem nie tylko wystawionym na pokaz, kunsztownie wymodelowanym i opakowanym, ale także ciałem, które grało".
(oprac. Dagmara Romanowska)

Z ostatniej chwili, gdy to piszę:

Zmarł dramaturg Arthur Miller 2008-05-09 11:50

Amerykański dramaturg Arthur Miller, autor m.in. "Śmierci komiwojażera" i "Czarownic z Salem", zmarł w wieku 89 lat w Roxbury w Connecticut.
W 1956 roku Miller ożenił się ze słynną gwiazdą Marilyn Monroe. Historię tego związku opisał w dramacie "Po upadku" (1964). "W trakcie tego małżeństwa całą swoją energię poświęcałem na walkę z autodestrukcyjnymi skłonnościami Marilyn. Niestety - bez powodzenia" - wspominał w jednym z wywiadów. Małżeństwo Millera i Monroe trwało zaledwie pięć lat i zakończyło się rozwodem. Do tematu tego związku Miller powrócił w 2003 roku w sztuce "Finishing the Picture", w której opowiada o problemach Monroe z narkotykami i alkoholem. Postać tragicznie zmarłej w wieku 36 lat aktorki nie pojawia się ani razu na scenie w tej sztuce, jednak inne postaci dramatu nieustannie rozmawiają na jej temat. Monroe jest w tym czasie w pokoju hotelowym - zamroczona środkami uspokajającymi, pijana i nieszczęśliwa. Miller jest też autorem scenariusza do ostatniego filmu, w którym zagrała Monroe - "Skłóceni z życiem" (1961).

Poniżej zdjęcia z mojego ukochanego filmu, w którym wreszcie pozwolono Jej być AKTORKĄ.
W I E L K Ą A K T O R K Ą !!! Natomiast wielki dramaturg okazał się MAŁYM CZŁOWIEKIEM.