Pozostałe

autor: Stanisław Rek

wydawca: Bellona

EAN: 9788311157699

Bitwa stoczona 17 września 1176 roku w pobliżu twierdzy Myriokefalon na przełęczy Tziwritze w centralnej Anatolii pomiędzy wojskami Cesarstwa Bizantyńskiego i Turkami Seldżuckimi z Sułtanatu Rumu. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Turków, a Cesarstwo Bizantyńskie na zawsze utraciło zdolności ofensywne w Azji Mniejszej, choć jeszcze długo potrafiło bronić swych posiadłości w tym rejonie. Choć porażka Bizantyńczyków nie miała wymiaru katastrofy, uznawana jest za symbol stopniowego słabnięcia tysiącletniego imperium ze stolicą nad Bosforem.

autor: Jan Głuchowski

wydawca: Bellona

EAN: 9788311155367

Są tylko dwie rzeczy niezwyciężone na świecie –Czerwona Armia i polski turysta.

Gdyby bóg handlu Merkury, któremu w 495 r. p.n.e. wzniesiono w Rzymie świątynię, sprawdził walizkę polskiego turysty wyjeżdżającego i przyjeżdżającego z zagranicy w okresie PRL, to byłby w najwyższym stopniu zdumiony. Poza przyborami toaletowymi i piżamą zawierała ona bowiem kompletnie inne rzeczy niż w dniu wyjazdu lub była pusta. Co więcej, bez pudła można by było stwierdzić, skąd wracał. W pierwszym przypadku ze Związku Radzieckiego czy Indii, gdzie sprzedawano przywieziony towar a nabywano lokalny; w drugim –z Grecji czy Bułgarii, gdzie sprzedawano towar za dewizy lub pozyskiwano je w sposób pośredni. Bywało też, że powrót ze Wschodu wiązał się z przyrostem ilości sztuk bagażu,i to o wielkie gabaryty desek do prasowania czy ogromnych wówczas telewizorów.

Wycieczki do krajów, w których dokonywano największych obrotów handlowych, takich jak Turcja czy Grecja i niektóre rejsy dalekomorskie, stały się trudno dostępnym rarytasem. Bywało, że ustawiały się po nie kolejki, a sprzedające je w biurach akwizytorki miały nieoficjalny status księżniczek. Co więcej, zdarzało się, że zanim pojawiło się ogłoszenie o wycieczce, była ona już w całości sprzedana spod lady. W rezultacie często tylko niewielka część miejsc trafiała do wolnej sprzedaży.

Wybierz się w podróż śladami handlowymi PRL-u do Związku Radzieckiego (sezamu pełnego najróżniejszych skarbów), Bułgarii –wakacyjnego raju (także cenowego), Grecji –gdzie nierzadko obsługiwano turystów po polsku, Egiptu, skąd dzięki handlowi wymiennemu można przywieźć stosy biżuterii czy do odległej Korei, skąd hurtowo sprowadzano moherowe swetry.

autor: Christopher Macht

wydawca: Bellona

EAN: 9788311155916

W 2009 ROKU NAUKOWCY USTALILI, ŻE RZEKOMA CZASZKA HITLERA ZE ŚLADAMI POSTRZAŁU NALEŻAŁA DO KOBIETY.

NIE MA ANI JEDNEGO ŚWIADKA JEGO SAMOBÓJSTWA. JÓZEF STALIN DO SWOICH OSTATNICH DNI TWIERDZIŁ, ŻE HITLER ŻYJE.

W naukowcy 2009 roku wykluczyli, by przywieziona do Moskwy w 1946 roku i przechowywana przez Rosjan rzekoma czaszka Hitlera ze śladami postrzelenia należała do Hitlera, tylko do kobiety! A to oznacza, że do dzisiaj nie ma dowodów, że Adolf Hitler zginął w bunkrze. Nie ma ani

świadków, ani ciała. Skoro tak, to dlaczego wódz Trzeciej Rzeszy nie miałby skorzystać z przygotowanego wcześniej planu i uciec z Berlina? A jeśli uciekł, to kto chciałby się chwalić, że dał ciała? Brytyjczycy? Sowieci? Amerykanie? W takiej sytuacji nikomu nie zależało na powątpiewaniu w oficjalną wersję, że Hitler popełnił samobójstwo. A to jeden wielki stek bzdur. Nawet ci, którzy byli za ścianą, kiedy Hitler niby miał odbierać sobie życie, prezentowali inne wersje. Każdy twierdził co innego. Co więcej, były pilot Luftwaffe, kapitan Baumgart zeznał pod przysięgą, że 29 kwietnia 1945 roku zabrał Hitlera z Berlina!

Jeszcze w 1947 roku FBI szukało Hitlera.

Z powodu braku dowodów dopiero w 1955 roku Niemcy wydały oświadczenie o tym, że Hitler nie żyje. Choć ciągle były to przypuszczenia, niepodparte żadnymi dowodami. Pod koniec II wojny światowej zaginęło 46 niemieckich u-bootów. Przypadek?

W trakcie wspólnego obiadu w Poczdamie 17 lipca 1945, 78 dni po tej pseudośmierci Adolfa Hitlera, Józef Stalin oznajmił Trumanowi, że Hitler zbiegł. Podobnie było w 1952 toku. Wówczas, prezydent USA, Eisenhower stwierdził jasno, że nie ma żadnego dowodu na to, że fuhrer zginął w berlińskim bunkrze!

Trzymasz w ręku książkę, która zmieni bieg historii. Po jej przeczytaniu trzeba będzie pisać nowo szkolne podręczniki.

autor: Kevin Lacz

wydawca: Bellona

EAN: 9788311156647

Kevin Lacz, snajper SEAL Team Three, najgroźniejszego oddziału SEALsów, pokazuje codzienność walki i służby tej elity elit sił specjalnych: ekstremalne warunki, bezpardonowa walka i wyczerpujący wysiłek fizyczny to rzeczywistość trudna, wymagająca, ale też sprzyjająca budowaniu najsilniejszych więzi.

W 2006 roku zachodni Irak był pogrążony w przemocy na tle religijnym, morale było niskie, a śmiertelnie niebezpieczna rebelia mogła zniweczyć skutki obalenia Saddama Husajna. W efekcie, w celu wsparcia wysiłków zmierzających do opanowania stolicy prowincji Anbar, do walki w kluczowej batalii o Ramadi skierowano 3 Zespół SEAL.

Bitwa o Ramadi nie została wygrana wyłącznie przez SEALsów i jednostki specjalne. Nie było jednego wodza, który powaliłby wroga na kolana. Szalę zwycięstwa w walce z rebelią przechylił wspólny wysiłek wojsk lądowych, piechoty morskiej, marynarki i lotnictwa. Niniejsza historia jest odzwierciedleniem tej współpracy.

„Pokój, który wywalczyliśmy dom po domu, ulica po ulicy i pomieszczenie po pomieszczeniu, zawalił się w gruzy. Ci z nas, którzy tam walczyli, którzy tam krwawili i którzy stracili tam braci, mogą tylko mieć nadzieję, iż liczne lekcje wyniesione z Ramadi pewnego dnia posłużą za wskazówki, jak siły konwencjonalne i jednostki specjalne mogą pracować razem w celu odnoszenia zwycięstw na przyszłych polach walk”. Kevin Lacz

autor: Nicolas Mietton

wydawca: Bellona

EAN: 9788311156609

Intencją autora niniejszej książki nie jest w żadnym wypadku prezentowanie sprośnych i obleśnych opowieści, lecz wręcz przeciwnie, umieszczenie „drobnych” anegdot erotycznych dotyczących spraw zagranicznych w kontekście „wielkiej” historii dyplomacji.

Naszą opowieść rozpoczniemy od czasów Ludwika XIV zwanego też Ludwikiem Wielkim, a zakończymy w czasach rządów także wielkiego generała de Gaulle’a. Może się wydawać dziwne powiązanie tych dwóch jakże różnych ludzi, pierwszego, „obleganego” przez tak wielką liczbę kobiet i drugiego, który przez całe dorosłe życie pozostał wierny swojej wybrance. Zaczniemy zatem od Marii Mancini, a skończymy na żonie generała nazywanej „Ciocią Yvonne”.

Kierując się sercem, albo nawet pożądaniem, on albo ona, mogą stracić głowę, a powierzona im misja może skończyć się katastrofą. Pomyślmy tylko o skrajnym przypadku, jakim był kawaler d’Éon, który na koniec sam już nie wiedział za bardzo, kim jest: mężczyzną, kobietą, czy może i jednym i drugim? W tym samym czasie zarzucano Vergennes’owi (chociaż był on przecież podawany jako wzór przez swych następców), że odważył się poślubić kobietę, którą bez wahania można nazwać dziwką i że w ten sposób sprzeniewierzył się swemu posłannictwu. Szeptano również, że Talleyrand stracił głowę i pogrążał się w ramionach Madame de Dino. Takie same zarzuty wysuwano później pod adresem Guizota, z powodu jego namiętnych uczuć do Madame de Lieven.

autor: Robert F. Barkowski

wydawca: Bellona

EAN: 9788311155756

Ciągłość historyczna Słowian połabskich została zamknięta w przedziale czasowym pomiędzy VIII a XII wiekiem. Nie pozostawili po sobie państw, królestw, terytoriów lub chociażby ugrupowań etnicznych. Zostali wchłonięci przez państwo Niemieckie i ulegli germanizacji. A mimo to pamięć o nich jest nadal bardzo żywa, a to dzięki przebogatym świadectwom pozostawionym w literaturze i archeologii.

Niniejsza publikacja opisuje szczegółowo dzieje walk Słowian połabskich, i to nie tylko z Niemcami ale również z monarchią Karolińską, z Wikingami z Danii, z państwem Piastowskim oraz, czego nie wolno pominąć, wojny domowe.

W 798 roku armia Obodrytów pod wodzą księcia Drażko zadaje w bitwie pod Święcianą druzgocącą klęskę zjednoczonym siłom Sasów północnych, zabijając w pierwszym starciu 4000 wojów osławionej saskiej piechoty.

W latach 954-960 zawiązuje się koalicja pomiędzy Obodrzycami i Wieletami, wymierzona w krwawe rządy margrabiego Gerona na Połabiu. Kulminacyjnym momentem toczonych walk jest bitwa nad rzeką Reknicą w dniu 16 października 955 roku. Bitwa, dzięki zdradzie Ranów z wyspy Rugii, kończy się kompletnym zwycięstwem Niemców pod dowództwem samego cesarza Ottona I, książę słowiański Stojgniew ginie na polu walki a wraz z nim jego najprzedniejsi rycerze.

W dniu 29 czerwca 983 roku armie Wieletów ze Związku Lutyckiego zdobywają i palą miasto Hobolin (dziś Hawelberg) nad Łabą. Saski garnizon miasta zostaje wycięty w pień, katedra zrównana z ziemią a kler wraz z biskupem wybici. Trzy dni później, 2 lipca podobny los spotyka miasto Brenna (dziś Brandenburg). W tym samym czasie książę Obodrzycki Mściwoj najeżdża i zdobywa Hamburg, niszcząc i paląc miasto. Tak wybucha jedno z licznych powstań na Połabiu, te akurat zakończone pełnym sukcesem powstańców - Niemcy zostają wyrzuceni poza Łabę, do ich rodzinnych mateczników.

W 1033 roku dochodzi do większej bitwy pod Wierzbnem pomiędzy Wieletami a Niemcami zakończonej sromotną klęską tychże ostatnich. Ginie przywódca Sasów graf Liudgard oraz 42 jego najlepszych rycerzy.

To tylko cztery przykłady z ponad 250 wojen toczonych przez Słowian połabskich przez okres ponad 400 lat, głównie przeciwko Niemcom, ale również Duńczykom i sporadycznie Polakom. Nie brak również walk bratobójczych pomiędzy poszczególnymi plemionami. Dzieje pełne sławnych bitew i częstokrotnie zwycięskiego oręża słowiańskiego na Połabiu. Co ich nie ustrzegło przed zagładą. W XII wieku zaznacza się upadek państw słowiańskich na Połabiu, które dostają się pod jarzmo niemieckich kolonizatorów i ulegają germanizacji zatracając słowiańską etniczność.

autorzy: Agata Parafjańczuk,Arkadiusz Kups

wydawca: Bellona

EAN: 9788311157958

Krew, pot, łzy i dwadzieścia lat historii.

„Selekcja” to nie tylko legendarna impreza, która przez dwadzieścia lat otwierała finalistom drzwi do polskich jednostek specjalnych. To granicząca z szaleństwem determinacja i poświęcenie ale i charyzma i starania Majora Kupsa. Jednak „Selekcja” to przede wszystkim ludzie – ich dążenia, marzenia i emocje. To niemal nieludzki wysiłek w trakcie treningów i na poligonie, słodki smak zwycięstwa i gorycz porażek, a często zaledwie początek drogi dla tych, którym wydawała się celem.

„Selekcja” to dwadzieścia lat historii pokonywania własnych słabości. W tej książce znajdziesz nie tylko historię jednej z najważniejszych imprez wojskowo – survivalowych w Polsce, ale także historię ludzi, którzy zmienili swoje życie, bo uwierzyli w siebie, w to, że potrafią i mogą wygrać.

autor: Robert F. Barkowski

wydawca: Bellona

EAN: 9788311155923

Publikacja opowiada o losach wielkiej armii wikingów, od chwili jej wylądowania w 885 r. na frankijskiej ziemni, po jedenastomiesięczne oblężenie Paryża, aż do niechlubnej ucieczki.

Wielka armia licząca około 30 tys. wojowników, złożona prawie wyłącznie z duńskich wikingów, dotarła pod Paryż. W mieście znajdowało się zaledwie 200 znaczących rycerzy wraz z pocztami, nad którymi pieczę trzymali Odo, hrabia Paryża od 882 roku, oraz biskup paryski Gozlin. Nie mogli oni liczyć na szybką odsiecz, gdyż cesarz Karol Gruby znajdował się akurat z wszystkimi siłami zbrojnymi na wyprawie wojennej w Italii. Dowódca wikingów Zygfryd rozpoczął pertraktacje z obrońcami, żądając wysokiego trybutu. Odon odrzucił jednakże jego żądania, co zapoczątkowało walki o Paryż.

W pracy przedstawione są postacie historyczne po obu stronach konfliktu, motywacje ich postępowania, udział w walkach i skutki podejmowanych przez nich decyzji. Wszystko to na tle licznych opisów bitew, starć, kampanii i oblężeń. Na koniec podsumowano skutki najazdu wikingów – zarówno dla nich samych, jak dla Paryża i Franków, oraz następstwa: dla hrabiego Odona, wschodzącej gwiazdy dynastii Kapetyngów, oraz dla Jarla Rollo i rodzącego się księstwa Normandii.

autor: Tomasz Cybulski

wydawca: Bellona

EAN: 9788311156715

W publikacji zostały przedstawione wydarzenia poprzedzające wybuch Wielkiej Wojny w 1914 r. oraz działania wojenne na Kujawach Wschodnich. Bitwa pod Włocławkiem rozegrała się w dniach 11–13 listopada 1914 r. Przez wielu historyków jest uważana za jedną z pierwszych, które rozpoczęły I fazę wielkiej operacji łódzkiej, która trwała od 11 do 24 listopada 1914 r. w środkowej Polsce. Wojska niemieckie wykorzystały w niej czynnik zaskoczenia i odepchnęły przeciwnika od granic Niemiec.

Oprócz tego w publikacji zostały przedstawione walki pod Borzyminem i Brześciem Kujawskim. Do opisania powyższych zdarzeń autor wykorzystał relacje naocznych świadków, czyli niemieckich i rosyjskich żołnierzy oraz ludności cywilnej Królestwa Polskiego, która była obserwatorem tych starć. Jedynymi pozostałościami po wielkiej bitwie na terenie Kujaw Wschodnich są pomniki na cmentarzach. Książka oparta jest, także na materiałach prasowych oraz na źródłach archiwalnych.

autor: Stanisław Skalski

wydawca: Bellona

EAN: 9788311158221

Czarne krzyże nad Polską, to książka napisana przez asa polskiego lotnictwa, będąca wspomnieniami z walk podczas kampanii wrześniowej.

150 polskich pilotów myśliwskich stanęło 1 września 1939 roku do walki przeciwko 3500 samolotom hitlerowskiej Luftwaffe. Jednym z nich był Stanisław Skalski, oficer 4. Pułku Lotniczego. Pamiętnik najlepszego polskiego pilota myśliwskiego II wojny światowej opowiada o bojowej drodze pewnego dywizjonu lotniczego w czasie najazdu niemieckiego na Polskę. Książka ta jest nie tylko frapującym opisem pierwszych powietrznych zmagań wielkiej wojny. Jest ona zarazem dokumentem dni, których nie może zapomnieć żaden Polak. We wrześniu 1939 r. ppor. pil. Stanisław Skalski w walkach powietrznych zestrzelił 6 nieprzyjacielskich samolotów, 3 samoloty uszkodził. Podczas swych dalszych lotów, już pod innym niebem, uzyskał największą spośród polskich pilotów liczbę potwierdzonych zwycięstw powietrznych.

autor: Andrzej Kruczyński

wydawca: Bellona

EAN: 9788311157750

Zdobycie terminala przeładunkowego ropy naftowej KAAOT przy granicy z Iranem, opanowanie tamy Mukarayin na północ od Bagdadu i kilkudniowe działania w porcie Umm Kasr to najbardziej spektakularne akcje polskich jednostek po II wojnie światowej. Wojskowa Formacja Specjalna GROM wraz z amerykańskimi Navy SEALs dokonała niemożliwego: w kilkanaście dni żołnierze zdobyli najbardziej strategiczny punkt na mapie Iraku.

Po raz pierwszy kulisy akcji na platformie KAAOT odsłania dowódca – ppłk. Andrzej Kruczyński „Wódz”. Ujawnia też szczegóły powstawania GROM-u i wspólnych morderczych treningów z legendarnymi jednostkami specjalnymi: brytyjskim SAS-EM i amerykańską Delta Force.

72 godziny to także opowieść o wizjonerze Petelickim, ważnym pokazie dla ważnego generała, misjach na Haiti, w Macedonii czy Kosowie, a przede wszystkim o niezwykłej przyjaźni i braterstwie w obliczu nieustannego zagrożenia.

autor: Aleksander Dumas

wydawca: Bellona

EAN: 9788311154117

Hrabia Monte Christo to powieść Aleksandra Dumasa ojca z 1844 roku, uważana za najwybitniejsze dzieło w jego ogromnym dorobku. Akcja toczy się pomiędzy 24 lutego 1815 a 5 października 1838 roku, z przerwą na okres wrzesień 1829 – wiosna 1838. Miejscem akcji są wyspa Monte Christo (Montecristo), Marsylia, Paryż, Rzym oraz inne miejscowości we Francji i Włoszech.

Dumas napisał utwór we współpracy z historykiem Auguste'em Maquetem jako powieść w odcinkach, publikowaną w dwóch seriach w dzienniku Journal des débats. Według wspomnień autora, w 1842 roku udał się on wraz z Napoleonem Józefem Bonaparte na Elbę i Pianosę w celu zwiedzenia miejsc związanych z Napoleonem I. Ze statku dostrzegli wyspę Monte Christo. Usłyszawszy jej nazwę, Dumas obiecał, że zawrze ją w tytule przyszłej powieści.

Powieść była największym czytelniczym i finansowym sukcesem Dumasa od początku prowadzenia przez niego działalności literackiej. Już w trakcie druku utworu w odcinkach zyskał on ogromną popularność. M. Wandzioch upatruje źródła ogromnego sukcesu czytelniczego i edytorskiego powieści w konstrukcji bohatera tytułowego.

Za pieniądze zarobione dzięki powieści Dumas wybudował rezydencję, którą nazwał zamkiem Monte Christo i urządził na wzór rezydencji tytułowego bohatera swojego utworu. W zamku d'If, zamienionym na muzeum, powstały pomieszczenia urządzone na wzór cel literackich Edmunda i księdza Farii. W 1863 Hrabia Monte Christo znalazł się na Indeksie Ksiąg Zakazanych Kościoła katolickiego

Historia była przedstawiana na ekranie w wielu wersjach jako filmy kinowe i seriale telewizyjne.

autor: Violetta Wiernicka

wydawca: Bellona

EAN: 9788311155848

Maryna Mniszech, Agafia Gruszecka, Matylda Krzesińska i inne – przełamywały konwenanse i walczyły o swoje życie na jednym z najokrutniejszych dworów Europy-Kremlu. Nadszedł czas, by przypomnieć ich dzieje.

Książka jest poświęcona postaciom Polek: Maryny Mniszech, Agafii Gruszeckiej, Marii Światopełk-Czetwertyńskiej, Joanny Grudzińskiej, Julii Hauke i Matyldy Krzesińskiej. Życie tych kobiet nierozerwalnie splotło się z losami kolejnych cesarzy Rosji oraz dworu imperialnego, dzięki czemu wpłynęły one na tamtejszą obyczajowość. Nasze bohaterki żyły w czasach, gdy od kobiet oczekiwano bezwzględnego podporządkowania się panującym regułom, podążania za swoimi mężczyznami i nieingerowania w sprawy państwowe. Ale Polki wyłamały się z tej konwencji i przemówiły własnym głosem, stając się sprawczyniami iście rewolucyjnych zmian zarówno w pałacach Romanowów, jak i na innych dworach europejskich. Nadszedł więc czas, by przypomnieć ich dzieje.

autor: James Donovan

wydawca: Bellona

EAN: 9788311157736

Świat wstrzymał oddech.

Tysiąc stóp nad powierzchnią księżyca włącza się alarm. Astronauci spoglądają na komputer – pali się żółte światło ostrzegawcze, a ekran wyświetla komunikat „1202”. Żaden z nich nie wie, co to znaczy, a czas ucieka...

20 lipca 1969 roku Neil Armstrong i Buzz Aldrin stali się pierwszymi ludźmi, którzy chodzili po Księżycu. Misja Apollo 11, jedno z największych osiągnięć technologicznych na świecie, była gigantycznym przedsięwzięciem, w którym wzięło udział ponad 410 000 mężczyzn i kobiet.

Porywająca relacja z rozgrywki, w której stawką była nie tylko supremacja w kosmosie, ale przede wszystkim realne przetrwanie Ameryki jako demokracji.

Księżyc od zarania dziejów jest nieodłącznym towarzyszem ludzi, wyznaczającym rytm pór roku, cykl przypływów i odpływów czy prognozowanie pogody. Był tajemniczym obiektem, któremu przypisywano mistyczne moce. Nieustannie zmieniające się położenie Srebrnego Globu na nocnym niebie doprowadziło do ustalenia cykli Księżyca i ich wpływu na każdy aspekt przyrody. Od zawsze budził ciekawość mieszkańców Ziemi.

Mały krok Armstronga faktycznie okazał się ogromnym skokiem dla ludzkości. W ciągu trzech i pół roku po locie Apollo 11 NASA wysłała na Księżyc jeszcze sześć załogowych statków kosmicznych. Później nadeszła era bezpieczniejszych i tańszych lotów bezzałogowych. Na tym nie koniec eksploracji kosmosu. „Człowiek zawsze podążał tam, gdzie tylko mógł dotrzeć”, powiedział astronauta z załogi Apollo 11 Mike Collins w amerykańskim Kongresie w 1969 roku. I dopóki pozostaniemy ludźmi, nie ustaniemy w takich dążeniach.

autor: Mateusz Staroń

wydawca: Bellona

EAN: 9788311154001

TA KSIĄŻKA OPISUJE LOSY RENEGATÓW, KTORZY PODNIEŚLI RĘKĘ NA WŁASNĄ OJCZYZNĘ I NIE WAHALI SIĘ PRZEŚLADOWAĆ RODAKÓW W IMIĘ KOMUNISTYCZNEJ IDEOLOGII.

Książka dotyczy grupy rewolucjonistów polskiego pochodzenia, którzy zamiast bić się o niepodległość Polski wybrali walkę pod sztandarami rewolucji bolszewickiej w Rosji, a potem służbę w sowieckim wojsku czy aparacie władzy. Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Feliks Kon, Józef Unszlicht, Karol Radek i wielu innych byli współpracownikami przywódcy bolszewików Włodzimierza Lenina i współtwórcami zbrodniczego systemu komunistycznego w Rosji i ZSRR. Gdy w 1920 roku Polsce zagroziła bolszewicka nawała, utworzyli Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski, który zainstalował się w Białymstoku i zaprowadzał bolszewickie porządki na ziemiach zajętych przez Armię Czerwoną, Gdyby nie wielkie zwycięstwo Wojska Polskiego w bitwie warszawskiej, TRKP dotarłby do stolicy i przekształcił się w rząd Polskiej Republiki Rad. W Armii Czerwonej znajdowały się też oddziały złożone z Polaków.