87928fb5bcf261e5ff7214a86e50a550.jpg

O legendarnym założycielu Dynastii Księżycowej, Kamasutrze na świątynnych murach oraz nagich świętych mężach zamiatających przed sobą drogę, by nie skrzywdzić żadnego żywego stworzenia...Nam, ludziom wychowanym w duchu wartości chrześcijańskich, trudno zaakceptować śmiałe, nierzadko wręcz pikantne sceny erotyczne w świątyniach. A tak właśnie jest w Khadżuraho w Indiach. Niemal każdy metr świątynnych murów pokrywają płaskorzeźby pokazujące zarówno codzienne życie ówczesnych władców, sceny z uczt, koncertów i bitew, jak i przyprawiające o zawrót głowy sceny miłosne, w których pozycje są niekiedy tak wymyślne, że w istocie wymagają joginistycznych praktyk i zwinności akrobaty cyrkowego (!). A wszystko to na monumentalnych świątyniach hinduistycznych (śiwaickich, wisznuickich) i dżinistycznych.Powstały tysiąc lat temu, w do dziś niewyjaśnionych okolicznościach. Wiąże się z nimi piękna legenda. Mówi ona, że świątynie te są dziełem Nannuki, założyciela dynastii Ćandella (Księżycowej), która w X i XI wieku władała jednym z państewek na terenie środkowych Indii. Otóż którejś nocy bóg Księżyca ujrzał kąpiącą się w rzece piękną Hemawati, córkę nadwornego kapłana radży Waranasi. Urzeczony jej urodą, zszedł na ziemię i oddał się miłosnemu uniesieniu. Owocem tej nocy był Nannuka, dzielny młodzieniec, który m.in. zabił nękającego miejscową ludność tygrysa ludojada. Boski ojciec uznał, że jest on godny stać się protoplastą królewskiej dynastii Ćandella. Podarował mu kamień szczęścia oraz władzę nad Khadżarapurą (dzisiejsze Khadżuraho) – Miastem Palm Daktylowych (w sanskrycie: khadjur – palma daktylowa). W podziękowaniu oraz ku upamiętnieniu miłości swych rodziców Nannuka wzniósł nieopodal Khadżarapury kompleks 85 wspaniałych świątyń. Tyle mówi legenda. W rzeczywistości powstawały one przez półtora wieku i były dziełem kolejnych władców dynastii Ćandella. Prawdę mówiąc, niewiele wiemy o panowaniu i upadku Dynastii Księżycowej, najprawdopodobniej porzuciła swą stolicę, uciekając przed wrogami. Dzięki temu świątynie nie zostały doszczętnie zniszczone, choć zachowało się tylko ponad dwadzieścia z nich, a przynajmniej tyle do tej pory odnaleziono. W 1838 roku odkrył je na nowo angielski żołnierz, którego nazwiska przewodniki po Indiach nawet nie podają. Co ciekawe, przez ponad sto lat odkrycie to nie wzbudziło większego zainteresowania. Naukowcy zaczęli przyglądać się świątyniom dopiero w latach 50. ubiegłego wieku i wówczas okazało się, że są absolutnie niezwykłe. W 1986 roku zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Przewodniki, zachęcając do odwiedzenia Khadżuraho, posługują się hasłem: Kamasutra w kamieniu. Ale tutejsze świątynie to dużo więcej niż tylko przyciągające turystów śmiałe sceny erotyczne. Przede wszystkim wzniesione z piaskowca budowle budzą podziw i respekt, tym bardziej że powstały bez grama zaprawy murarskiej. Posadowiono je na podwyższeniach, prostokątnych tarasach. Wchodzi się do nich (do świątyń w Khadżuraho mają nieograniczony wstęp wszyscy, tzn. również niehinduiści, co jest ewenementem w Indiach) przez pięknie zdobione bramy, a następnie po stromych schodach. Charakterystycznym elementem całego kompleksu jest duża liczba strzelistych wież (tzw. sikhary), które pną się do nieba niczym himalajskie szczyty, gdzie ma swą siedzibę bóg Śiwa. Ale tutejsze świątynie to cały panteon hinduistycznych bóstw – każda z nich poświęcona jest innemu bogowi lub bogini. Wnętrze większości z nich składa się z pięciu przestrzeni: przedsionka, małej sali filarowej, otoczonej korytarzem dużej sali filarowej dla wiernych, a następnie kolejnego przedsionka i sanktuarium z posągiem bóstwa, któremu świątynia została poświęcona (po świątyni poruszamy się boso, zawsze zgodnie z ruchem wskazówek zegara oraz rytualnym zwyczajem). Całości dopełniają nieprzeliczone arkady, krużganki, balkony. Na wielu tarasach znajdują się również świątynie pomniejsze. Cały kompleks – choć jest miastem wymarłym – naprawdę robi wrażenie. I nikt nie jest w stanie udzielić odpowiedzi na pytanie, jaki zamysł przyświecał wzniesieniu tylu imponujących świątyń w jednym miejscu. Tym bardziej że akurat to miejsce nie sprzyjało ich budowie. Było to przedsięwzięcie wprost niewyobrażalne. Bo doprawdy trudno sobie wyobrazić wielotonowe kamienne bloki wiezione dziesiątki kilometrów na wozach ciągniętych przez woły.– Za najstarszą (jako jedyna została wybudowana z granitu) uchodzi Chausath Yogini z około 900 roku. Jej nazwa oznacza „świątynia 64 Jogiń” i taki też jest jej układ – składa się z 64 komnat-cel, a w każdej z nich znajduje się posąg jednej z jogiń, które usługiwały bogini Kali. Jest też sześćdziesiąta piąta, nieujęta w nazwie komnata, przeznaczona dla samej Kali. Nieco młodsza, bo ukończona około 950 roku, jest jedna z największych i najlepiej zachowanych świątyń – poświęcona bogowi Wisznu Lakszmana. Choć wśród zdobiących ją płaskorzeźb nie brakuje scen erotycznych, to uwagę zwracają jednak te ukazujące codzienne życie – pościgi za zwierzyną, walczące słonie, muzycy grający na różnych instrumentach, uczące się dzieci, maszerujący żołnierze. W sanktuarium znajduje się posąg trójgłowego Wisznu (z głowami człowieka, dzika i lwa), a w jednej z pomniejszych świątyń na tarasie Lakszmany umieszczono posąg Warahy – czyli Wisznu, który zstąpił na ziemię pod postacią odyńca. Z kolei do Śiwy przynależy świątynia Wiśwanatha z około 1000 roku, która słynie z trzech niezwykłych rzeźb ukazujących kobiety – grającą na flecie (urzeka, choć jest odwrócona tyłem), kołyszącą dziecko oraz siedzącą z papugą na nadgarstku. W pobocznej świątyni na tym tarasie króluje byk Nandi – wierzchowiec boga Śiwy.– Największe nagromadzenie erotycznych rzeźb znajduje się w najbardziej monumentalnej ze wszystkich świątyń – Kandarija Mahadewa, która powstawała w szczytowym okresie rozwoju dynastii Ćandella (budowę jej zakończono około 1050 roku). W jej sanktuarium znajduje się dwuipółmetrowy lingam (symbol, przejaw, znak) boga Śiwy w postaci fallusa. W niszach dookoła świątyni widnieją m.in. wizerunki siedmiu matek człowieka (mnogość matek człowieka jest szczególnie podkreślana przez wyznawców wisznuizmu, a są nimi: rodzicielka, Ziemia, krowa, królowa, niańka, żona mistrza duchowego oraz żona bramina). Sikhara, czyli główna wieża pnie się ku niebu na wysokość 30 metrów, a fasadę oraz wnętrze świątyni pokrywają 872 rzeźby (do metra wysokości). To wśród nich są najpikantniejsze sceny erotyczne, pozycje wymagające umiejętności akrobatycznych, a niekiedy plątanina ciał ludzkich, boskich, mitycznych i zwierzęcych. W tym nagromadzeniu postaci zdumiewa niezwykła precyzja i dbałość o każdy szczegół – od koralików i bransolet podkreślających smukłość kobiecych nadgarstków i kostek, po misterne upięcia włosów. Uwagę zwraca też tzw. pozycja trójzgięcia, w jakiej ukazano dużą część kobiet – lekko przechylona głowa, zgięcie w talii, delikatnie wysunięte biodro – która podkreśla proporcje i harmonię ich krągłych sylwetek. Czemu miało służyć to nagromadzenie scen miłosnych na świątynnych murach?
– Tak naprawdę – nie wiadomo! Jeśli znów odwołać się do przewodników po Indiach, to jedną z często podawanych interpretacji jest teza, że seksualne pozycje miały być lekcją erotyki dla dorastających w pustelniach braminów, by zdołali się później odnaleźć w roli mężów. Ale faktem jest również, że my, ludzie Zachodu, próbujemy na siłę doszukiwać się w tej erotycznej ornamentyce ukrytych znaczeń. Tymczasem dla Hindusów nie jest ona niczym nadzwyczajnym, szokującym. Kłania się tu różnica religii i kultur, w jakich zostaliśmy wychowani. Hołdujący erotyce hinduski tantryzm?
– Tantryzm to bardzo skomplikowany system wierzeń i łatwo tu o uproszczenia. Ale owszem, według wyznawców tantryzmu, powrót do pierwotnej natury człowieka i osiągnięcie nirwany możliwe jest dzięki wykorzystaniu zarówno energii umysłu, jak i ciała. Adepci tantry nie wykluczają żadnego przejawu życia i świata, uznając, że wszystko jest doskonałością i może być umiejętnie użyte na drodze do oświecenia. Ciało ludzkie przedstawiane jest często jako odwrócona roślina, której korzenie żywią się czystą energią Boga (Brahmana, Absolutu). Energia ta płynie w człowieku przez sieć kanałów rozmieszczonych wzdłuż osi kręgosłupa. Obdarzeni nią, w akcie zespolenia, łącząc pierwiastek męski z żeńskim, powtarzamy boski akt kreacji, a wyzwolona energia przenosi naszą świadomość na wyższy poziom. Natomiast w niektórych odłamach tantryzmu, np. tzw. tantrze lewej ręki, stosunki seksualne były i są traktowane w sposób szczególny, jako element cielesnej magii i – w opinii znawców tematu – nierzadko nadużywane. Można tylko domniemywać, że być może władcy dynastii Ćandella nie mieli nic przeciwko takiemu pojmowaniu tantryzmu. Jak tłumaczą powstanie świątyń i ich ornamentykę sami Hindusi?
– Bardzo prosto. Jak opowiadał nasz przewodnik po Khadżuraho, w świadomości wielu wyznawców hinduizmu świątynie te są hołdem złożonym bogowi Śiwie i jego boskiej małżonce Parwati, których związek był źródłem pierwotnej energii i dał początek wszystkiemu wokół nas.Przyznam, że gdy oglądałam zdjęcia świątyń w Khadżuraho, najbardziej zastanowiły mnie posągi całkowicie nagich świętych mężów. Mają oni związek z…
– …z dżinizmem. Najpiękniejszą i najlepiej zachowaną dżinijską budowlą sakralną w Khadżuraho jest świątynia Parśwanatha. Nie ma w niej rzeźb erotycznych, lecz są posągi medytujących nagich tirthankarów, czyli dżinijskich proroków, świętych mistrzów.Kim był patron świątyni, Parśwanatha?
– Według dżinistów dwudziestym trzecim świętym mistrzem, według zachodniego religioznawstwa – pierwszym tirthankarą historycznym i najprawdopodobniej założycielem tej religii, która powstała w kontrze do coraz bardziej zrytualizowanego braminizmu (pierwszych 22 tirthankarów jest uważanych za mitycznych). Żył w VIII wieku p.n.e., w wieku 30 lat został wędrownym ascetą. Jego nauki rozwinął w VI wieku p.n.e. (a więc w tym samym czasie, gdy żył i nauczał Budda), Wardhamana, nazwany później Mahawirą. Obecnie w Indiach (dżinizm nie wyszedł nigdy szerzej poza granice Indii) jest około czterech milionów wyznawców tej religii. Wśród zasad, którym hołdują, są przede wszystkim ścisły wegetarianizm oraz bezwzględny szacunek dla wszelkich form życia. Dżiniści praktykują ascetyzm, posty, medytacje, pielgrzymki do miejsc świętych. W jednym z dwóch odłamów dżinizmu ascetyzm jest posunięty do tego stopnia, że mnisi – na znak odrzucenia wszelkich dóbr materialnych – chodzą tak, jak zostali stworzeni. Mam przed oczami obraz nagiego mnicha zamiatającego przed sobą drogę, by przez przypadek nie uczynić krzywdy mrówce lub żukowi…
– Zapewniam, że to widok dużo bardziej szokujący niż świątynna erotyka.