Anonima Dzieje pierwszej krucjaty.djvu

Krucjaty (łac. crux, krzyż) – określenie religijnie sankcjonowanych wypraw zbrojnych w średniowieczu, podejmowanych przez państwa i rycerstwo głównie katolickiej Europy. Wojny te były prowadzone przede wszystkim przeciw muzułmanom, ale także przeciw poganom, chrześcijańskim heretykom, a czasami nawet przeciw samym katolikom. Choć powody tych wojen były w dużym stopniu religijne, to mieszały się one również z czynnikami politycznymi i ekonomicznymi. Krucjaty ogłaszane były głównie przez papieży, jednak czasami również przez innych władców, wspieranych przez papiestwo.

Lista krucjat

Przeciw muzułmanom

* Wyprawy krzyżowe – szereg siedmiu wypraw prowadzonych przeciw muzułmanom w XI, XII i XIII wieku w celu odzyskania Ziemi Świętej, a zwłaszcza Jerozolimy. Wyjątek stanowiła IV wyprawa krzyżowa, ostatecznie skierowana przeciw prawosławnemu Konstantynopolowi.
* Krucjata aleksandryjska – wyprawa morska przeciw muzułmańskiej Aleksandrii w XIV wieku.
* Krucjata antytatarska – nieudana wyprawa przeprowadzona pod koniec XIV wieku przeciw świeżo nawróconej na islam Złotej Ordzie.
* Krucjaty antytureckie – trzy wyprawy ogłoszone przez papieży do walki z postępującym w Europie Imperium Osmańskim, m.in. wyprawa pod Warnę w 1444 roku.


Przeciw poganom

* Krucjaty północne (bałtyckie) – wspólna nazwa dla szeregu zbrojnych wypraw nadbałtyckich, prowadzonych głównie przez Niemców i kraje skandynawskie od XII do XIV wieku przeciw pogańskim ludom mieszkającym na południowym i wschodnim wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Można do nich zaliczyć krucjaty:
o połabskie – przeciw Słowianom połabskim (m.in. Wieletom),
o pruskie – przeciw bałtyckim Prusom,
o liwońskie – przeciw takim ludom, jak Liwowie, Łatgalowie lub Kurowie (na terenie późniejszych Inflant),
o szwedzkie – przeciw pogańskim Finom i ewentualnie prawosławnym Nowogrodzianom,
o litewskie – przeciw Litwinom i Żmudzinom (nieudane).


Przeciw heretykom

* Krucjaty albigeńskie – na początku XIII wieku na terenie Langwedocji w południowej Francji, skierowane głównie przeciwko Katarom, lecz także przeciw waldensom i innym grupom potępionym przez Kościół rzymski.
* Wojny husyckie – zbrojne działania prowadzone głównie przez Zygmunta Luksemburskiego przeciwko powstaniu czeskich husytów w pierwszej połowie XV wieku.
* Krucjata przeciwko waldensom – w drugiej połowie XV wieku w Alpach Zachodnich na pograniczu Francji i Sabaudii.


Przeciw katolikom

* Krucjata przeciwko stedingerom – wyprawa przeciw mieszkańcom Stedingenu w północno-zachodnich Niemczech w latach 30. XIII wieku.
* Krucjata aragońska – kampania na terenie Katalonii przeciw Królestwu Aragonii pod koniec XIII wieku, będąca częścią większej wojny o kontrolę nad południowymi Włochami (nieszpory sycylijskie).