th0_8595_pisanki.jpg

Pisanka – ogólna, zwyczajowa nazwa jaja (zwykle kurzego, ale także gęsiego czy kaczego) zdobionego różnymi technikami. Na ziemiach polskich najstarsze pisanki, pochodzące z końca X wieku, odnaleziono podczas wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek, gdzie odkryto pozostałości grodu słowiańskiego. Wzór rysowano na nich roztopionym woskiem, a następnie wkładano je do barwnika – łupin cebuli lub ochry, które nadawały im brunatnoczerwoną barwę.


W procesie chrystianizacji pisankę włączono do elementów symboliki wielkanocnej. Obecnie pisanki wykonuje się przed Wielkanocą. Mają symbolizować rodzącą się do życia przyrodę, a w chrześcijaństwie dodatkowo nadzieję wynikającą z wiary w zmartwychwstanie Chrystusa. Pierwotna forma zdobienia pisanek przetrwała na Podhalu, ziemiach lubelskich, rzeszowskich, rawskich, opoczyńskich, radomskich, krakowskich i na Śląsku. Znajdziemy na nich powtarzające się elementy, które ukształtowały się przez wieki trwania zwyczaju. Wzory najczęściej wywodziły się z przyrody, która podsuwała pomysły, czym udekorować skorupkę. Uzupełnieniem rysunków, o których można powiedzieć, że są arcydziełami sztuki ludowej, była po prostu ludzka fantazja.


W województwie Krakowskiem i w okolicach Łowicza popularne są zwłaszcza nalepianki albo oklejanki. Powstają przez ozdabianie skorupki jajka różnobarwnymi wycinankami z papieru. W pisankach lowickich jajko okleja się kolorowym papierem, na którym najczęściej widnieją motywy łowickie - charakterystyczne kwiaty lub kogut. Oklejanka to metoda ozdabiania spotykana tylko w okolicach Łowicza.


Na Mazowszu występuje kilka typów pisanek. Najpopularniejsze w okolicach Warszawy są tzw. pisanki opoczyńskie robione techniką batiku. Na skorupkę nanosi się specjalnym pisakiem rozgrzany wosk. Gdy zastygnie, jajo zanurza się w barwniku. Tradycja nakazuje zamiast kupionych w sklepie syntetyków wykorzystać "farby" naturalne. Na czarno barwi wywar z kory dębu, na zielono - młode zboże, na różowo - burak ćwikłowy. Różne odmiany brązu i żółtego możemy uzyskać, zanurzając jajka w wywarze z łusek cebuli. Później jajko polerujemy i uzyskujemy biały wzorek. Można wiele razy zanurzać ufarbowaną pisankę w różnych barwnikach. Dzięki temu uzyskamy najbardziej charakterystyczne na Mazowszu "świąteczne jajo" - kolorowe motywy wyrysowane na czarnym tle. Na batikowej pisance najczęściej pojawiają się motywy solarne: słońce, wirująca rozeta oraz swastyka (to nie pomyłka, swastyka jest prastarym motywem indyjskim, zawłaszczonym później przez Hitlera). Dziś umieszcza się tam też inne wzory. To wynik wzajemnych wpływów tradycji różnych regionów.


Na Kaszubach jajka tradycyjnie są farbowane w cebuli bądź w łupinach orzecha, jednolite. Pisanka jednobarwna jest najczęściej spotykana na ziemiach opoczyńskich, Kurpiach, Białostocczyźnie i Lubelszczyźnie. Na skorupce rysuje się specjalnymi piórkami woskowy wzór i wkłada jajko do farby. Po ufarbowaniu wosk trzeba zdjąć, odkrywając niezabarwiony rysunek.


Pisanka wielobarwna to metoda podobna do poprzedniej. Wosk zdejmuje się stopniowo, farbując jajko kilkakrotnie, na różne kolory. Kreski podobne do przecinka (kropla przechodzi w coraz cieńszą linię) rysuje się pisakiem; jest to maleńki lejek z blaszki, osadzony na patyku. Ten sposób zdobienia wywodzi się z Białostocczyzny.


Pisanka wytrawiana kwasem to jajko pochodzące z Kurpiów, ale metoda nie jest ściśle związana z żadnym regionem Polski. Skorupkę farbuje się na jeden kolor, potem wytrawia wzór kwasem. Dawniej uzyskiwanym z kiszonej kapusty, dziś kwasem solnym.