52.Christ Carrying the Cross 1580.jpg

El Greco, właściwie Dominikos Theotokopulos, gr. Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (ur. 1541 w Fodele lub w Kandii na Krecie, zm. 7 kwietnia 1614 w Toledo) - malarz i rzeźbiarz hiszpański pochodzenia greckiego, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli manieryzmu i baroku.
W początkowym okresie swojej twórczości, jeszcze na Krecie, pisał ikony. W roku 1568 wyjechał do Wenecji, gdzie prawdopodobnie przebywał w pracowni Tycjana. El Greco poznał i zachwycił się kolorem obrazów Tintoretta. Wpływ Tycjana i Tintoretta będzie widoczny w jego malarstwie.
Od roku 1570 El Greco przebywał w Rzymie na dworze kardynała Alessandro Farnese. Poznał tam twórczość Rafaela i Michała Anioła, do których miał jednak stosunek krytyczny zarzucając im przywiązywanie zbyt dużej uwagi do rysunku i zmniejszenie roli koloru. Dodatkowo konflikt z Vasarim spowodował, że w 1577 zdecydował się opuścić Rzym.
Osiadł w Toledo, gdzie pracował do śmierci i gdzie powstały jego najbardziej dojrzałe dzieła, wykonywane głównie na zamówienie Kościoła katolickiego, dążącego do odbudowy swojego znaczenia w Hiszpanii, co dzisiaj nazywamy kontrreformacją.
W twórczości El Greca dominuje malarstwo religijne. Malował także portrety; najbardziej znany to Dama w Futrze najprawdopodobniej portret ukochanej Jerónimy de las Cuevas, z którą miał syna Jorge Manuela (Jorge także został malarzem; pozostawał pod wpływem ojca, ale nie dorównał mu talentem). Poboczny temat stanowiły sceny mitologiczne Laokoon i pejzaż Widok Toledo. El Greco zajmował się również projektowaniem architektury i rzeźbą (najczęściej związaną z projektowanym obiektem), ale był to zaledwie margines jego działalności malarskiej.
Po śmierci jego twórczość uległa zapomnieniu, odkryto ją ponownie dopiero w końcu XIX wieku, kiedy doceniono jego silny indywidualizm i ekspresję. Swobodna forma, rysunek i kolor El Greca wpłynęły na artystów takich, jak Paul Cézanne, Pablo Picasso i Jackson Pollock. Wydłużenie postaci, będące wyrazem artystycznej transformacji, było interpretowane w XIX wieku, przez artystycznych laików, jako wyraz wady wzroku (astygmatyzm), zamiast jako świadomy zabieg artystyczny, indywidualizm i uduchowienie wizji malarskiej.
* Jedyny obraz malarza w Polsce (Ekstaza św. Franciszka) znajduje się od 15 października 2004 roku w ekspozycji otwartej Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach. Nigdy wcześniej nie był prezentowany publicznie.
* Malowanie wydłużonych i przesuniętych w kierunku żółci postaci, które pojawiają się na obrazach artysty pod koniec jego życia tłumaczy się zaburzeniem spostrzegania związanego z matowieniem soczewki (zobacz też: ślepota barw).