KULTURY NEOLITU.docx

Neolit

Neolit (zob. neo - "nowy", lit - "kamień"; inaczej młodsza epoka kamienia) - końcowy okres epoki kamienia (poprzedzający epokę brązu). Jego charakterystyczne cechy to uprawa roślin i hodowla zwierząt oraz stałe osady. Proces ten nazwano "rewolucją neolityczną". W neolicie rozwijają się też nowe techniki obróbki kamienia, takie jak gładzenie powierzchni i wiercenie otworów. Nazwa epoki wprowadzona przez Johna Lubbocka w 1865 roku.

Chronologia i występowanie

Neolit najwcześniej rozpoczął się w obszarach żyznego półksiężyca (Izraela, Syrii, Palestyny) na początku IX tysiąclecia p.n.e. Później około 8 tys. lat p.n.e. na terenach Turcji, Iraku i Iranu, 7 500 lat p.n.e w Chinach, 7 tys. p.n.e. w Pakistanie i Europie południowo-wschodniej, 6 200 lat p.n.e. w Dolinie Gangesu, 5 500 lat p.n.e. w Europie Środkowej, 4 500 lat p.n.e. w Europie Północnej. W Ameryce Środkowej rolnictwo i osiadły tryb życia rozpoczął się 5000 - 4 500 lat p.n.e., jednak nazywa się ten okres Archaicznym.

Innowacje neolityczne

W neolicie zaczęto uprawiać takie rośliny jak: pszenica, proso, jęczmień, groch, soczewica i żyto w oparciu o gospodarkę żarowo-kopieniaczą (zobacz rolnictwo). Najstarsze znaleziska osad z gatunkami jęczmienia i pszenicy datowane są na 8350 p.n.e. (za pomocą węgla C14). Pod koniec neolitu następuje wprowadzenie orki sprzężajnej. Początkowo hodowla ograniczała się do kóz i owiec (były to pierwsze udomowione zwierzęta oprócz psa, którego udomowiono już w paleolicie). Około 7 000 lat p.n.e. udomowiono krowy i świnie, pojawiły się stałe osady i ceramika.

Kultura

Upowszechnia się ceramika, choć np. w Japonii używano jej już w mezolicie. Powstają naczynia, misy, figurki, garnki itp. Zaczynają się rozwijać nowe technologie: tkactwo, górnictwo krzemienia, dalekosiężna wymiana różnorodnych surowców.


Rozwijają się kulty religijne - prawdopodobnie kult Wielkiej Matki jako bóstwa płodności (figurki kobiece) i kult słońca (toporki, motywy krzyża wpisanego w koło). W tym okresie powstają także monumentalne budowle związane z tzw. "ideą megalityczną"; menhiry np. w Carnac, dolmeny np. w Holandii i w Borkowie na Pomorzu oraz kromlechy np. w Stonehenge. W Polsce specyficznym przejawem tej idei były tzw. grobowce kujawskie.

Od ok. 4500 p.n.e. rozwija się kultura megalityczna w Europie (zobacz: megalit). Powstają rozległe osiedla (w Polsce o powierzchni 6-12 ha), niekiedy o charakterze obronnym.

Do ważniejszych kultur tego okresu zalicza się kulturę badaryjską i kulturę Halaf.

Irokezi, Pueblo, Majowie, Maorysi są przykładami ludów używających w czasach nowożytnych narzędzi kamiennych.

Neolit w Polsce

Na terenach Polski neolit trwał w latach 5200-1900 p.n.e. Do kultur tej epoki zalicza się:

* kultury naddunajskie
* kultura pucharów lejkowatych
* kultura amfor kulistych
* kultury ceramiki dołkowo-grzebykowej
* kultury z ceramiką sznurową
* kultury pucharów dzwonowatych

Umiejętność uprawy rośliny i hodowli zwierząt, na tereny Polski przyniosła ludność kultury ceramiki wstęgowej rytej w V tysiącleciu p.n.e. To ona przyniosła ze sobą z okolic środkowego Dunaju umiejętność wyrobu ceramiki. Należała do kultur naddunajskich i przenikała na północ przez Bramę Morawską i przełęcze Karpat i Sudetów. Do tej kultury zalicza się między innymi stanowisko archeologiczne w Olszanicy w Krakowie i w Brześciu Kujawskim. W IV tysiącleciu p.n.e. pojawiła się na terenach polskich ludność z kręgu kultur lendzielskich. W III tysiącleciu p.n.e. napłynęła ludność z kręgu kultur nadcisańskich, a po niej ludność z kręgu kultur ceramiki promienistej.

Na terenach Warmii i Mazur, w III tysiącleciu p.n.e. rozprzestrzeniła się ludność kultury ceramiki dołkowo-grzebykowej. Między latami 3500 - 1900 p.n.e. pojawiła się kultura pucharów lejkowatych, do niej zalicza się odkryte ślady zamieszkania na Ostrowie Lednickim. Na ten okres przypada początek eksploatacji kopalni krzemienia w Krzemionkach w Górach Świętokrzyskich. W połowie III tysiąclecia p.n.e. pojawiła się ludność kultury ceramiki sznurowej, zajmująca się głównie pasterstwem. Między latami 2700 - 2000 p.n.e. pojawiła się kultura amfor kulistych. Pod koniec neolitu, na tereny południowej Polski, dotarła z Czech i Moraw ludność kultury pucharów dzwonowatych.