Z archiwum IPN - Wrzesień 1939 na Lubelszczyżnie (2009) (27m44s).avi

Archiwa IPN skrywają dokumenty, które na burzliwe dzieje Polski pozwalają spojrzeć pełniej. Odkrywają dramatyczne losy bohaterów, których losy do tej pory były przemilczane. Pozwalają wypełnić białe plamy najnowszej historii o fakty i ludzi, którzy odegrali w niej kluczową rolę.

Scenariusz filmów: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Realizacja: Adam Sikorski. Produkcja TVP S.A. Oddział w Lublinie przy współpracy IPN Oddział w Lublinie

Kompletna lista odcinków:

„RUCH OPORU ARMII KRAJOWEJ”
ROAK – Ruch Oporu Armii Krajowej był lokalną organizacją, o korzeniach akowskich, działającą na północnym i zachodnim Mazowszu od 1945 do początków 1947 roku. Prowadził zarówno akcje propagandowe, jak i z zakresu samoobrony, polegające na zwalczaniu agentury oraz likwidowaniu informatorów NKWD i UB. Sztandarową akcją tej organizacji było rozbicie w listopadzie 1946 roku więzienia w Pułtusku. W trakcie uwalniania więźniów stracił życie dowodzący akcją por. Stanisław Łanecki ps. „Przelotny”.

ŻELAZNY
Film poświęcony działalności dwóch dowódców partyzanckich: Leona Taraszkiewicza ps. „Jastrząb” i jego brata Edwarda Taraszkiewicza ps. „Żelazny”, których oddział WiN działał na powojennej Lubelszczyźnie, w okolicach Włodawy i Chełma. Przez 7 lat oddział ten, kierowany najpierw przez „Jastrzębia”, a po jego śmierci (w styczniu 1947 r.) – przez „Żelaznego”, stanowił – aż do rozbicia w październiku 1951 r. – jedno z najsilniejszych ognisk antykomunistycznego oporu w regionie.

„PODKOWA”
Film poświęcony sylwetce por. Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa”, znanemu dowódcy partyzanckiemu AK – WiN na Zamojszczyźnie, który wsławił się obroną ludności przed niemieckimi wysiedleniami na przełomie 1942/1943 r. Po „wyzwoleniu” podjął opór wobec nowej okupacji komunistycznej, m.in. rozbijając w 1945 r. więzienie UB w Janowie Lubelskim. W czerwcu 1945 r., z grupą 23 partyzantów, podjął brawurową ucieczkę (porwaną ciężarówką) przez Czechy do amerykańskiej strefy okupacyjnej. Amerykańskie dowództwo „zwróciło” uciekinierów czechosłowackiej służbie bezpieczeństwa. Po dwóch latach brutalnego śledztwa, w 1947 r. „Podkowa” przekazany został „polskiej” bezpiece. Skazany na 15 lat, opuścił więzienie w 1955 r. Do 1989 r. był inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa.

„RAJD »PODKOWY«”
Film odsłania kulisy brawurowej ucieczki por. Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa” wraz z grupą 23 partyzantów do amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec. Pomysł wyjazdu pojawił się w maju 1945 r. 5 lipca 1945 r. partyzanci przekroczyli granicę polsko-niemiecką, jednak w nocy zbłądzili i znaleźli się w północnej Czechosłowacji. Dramat partyzantów polegał na tym, że gdy osiągnęli swój cel i dotarli do stacjonujących w miejscowości Loket wojsk amerykańskich, zostali wydani czeskiej służbie bezpieczeństwa. Spędzili w czeskich więzieniach dwa lata, poddano ich brutalnemu śledztwu, byli maltretowani i poniżani. Ci, którzy przeżyli, 12 lipca 1947 r. zostali przekazani komunistycznym władzom polski. W Polsce „Podkowa” i jego podkomendni zostali osądzeni przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Lublinie i skazani na długoletnie więzienie.

ŻUBRYD
Film jest historią konspiracyjnej działalności kpt. Antoniego Żubryda „Zucha”. Urodził się w Sanoku, gdzie ukończył szkołę powszechną i nie mając pieniędzy na dalszą naukę, jako kilkunastoletni chłopiec wstąpił do Wojska Polskiego, dzięki czemu został podoficerem zawodowym. W wojnie obronnej 1939 r. walczył w obronie Warszawy. Po powrocie do Sanoka został aresztowany przez NKWD i pozyskany do współpracy. Po wkroczeniu Niemców w czerwcu 1941 r., poszukiwany jako sowiecki współpracownik, aresztowany, przetrzymywany w więzieniach do połowy 1943 r. Po ucieczce powrócił do rodzinnego miasta, gdzie doczekał „wyzwolenia”. Rozpoczął pracę w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku, między innymi jako oficer śledczy. Po dezercji w czerwcu 1945 r. rozpoczął działalność zbrojną wymierzoną w komunistów. Był dowódcą około 200–300-osobowego zgrupowania partyzanckiego pod nazwą Samodzielny Batalion Operacyjny, operującego w Bieszczadach. Zamordowany w październiku 1946 r. wraz z żoną przez żołnierza swojego oddziału, agenta UB.

KOMENDANT »OLECH«
Film kontynuuje opowieść o polskim podziemiu niepodległościowym na terenach II Rzeczypospolitej wcielonych do ZSRR. Bohaterem filmu jest ppor. Anatol Radziwonik ps. „Olech” – od 1945 roku komendant Obwodu AK Szczuczyn – Lida na Nowogródczyźnie. Powodem, który kazał mu trwać w konspiracji, było silne przekonanie o szybkim załamaniu się systemu sowieckiego oraz głębokie poczucie odpowiedzialności za polską ludność. Zadaniem oddziału była ochrona ludności przed terrorem sowieckim, przeciwstawianie się kolektywizacji, zwalczanie sowieckiej administracji i agentury. Działalność komendanta „Olecha” kończy się wraz z rozbiciem jego oddziału przez jednostki NKWD 12 maja 1949 roku w rejonie Raczkowszczyzny.

KRYPTONIM »ORZEŁ"
Film opowiada historię ludzi zaangażowanych w konspirację po 1945 r. na północnym Mazowszu w ramach 16 Okręgu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, występującego pod kryptonimem „Orzeł”. Okręg działał od 1946 roku do połowy lat pięćdziesiątych. Pierwszym komendantem okręgu był kpt. Zbigniew Kulesza ps. „Młot”. Kres tej komendzie położyła amnestia 1947 roku, kiedy to komendant okręgu ujawnił się. Jednak grupa żołnierzy postanowiła nadal trwać w konspiracji. Aparat bezpieczeństwa, chcąc zlikwidować ten okręg, sięgał po szeroki wachlarz metod. Między innymi do walki z okręgiem posłużyły pacyfikacje terenów wiejskich, które stanowiły zaplecze dla organizacji. W sierpniu 1949 roku częściowo okręg został zlikwidowany. Aparat bezpieczeństwa posłużył się grupą agentów z NZW o kryptonimie „V kolumna”, którzy zlikwidowali swoich towarzyszy broni. Następnie, po roku, kolumna ta została zlikwidowana przez organ, który ją stworzył, czyli przez sam aparat bezpieczeństwa.

KONSPIRACYJNE WOJSKO POLSKIE
Film prezentuje postać kpt. Stanisława Sojczyńskiego, ps. „Warszyc”, dowódcy partyzanckiego w powiecie Radomsko, oraz stworzoną przez niego w 1945 r. antykomunistyczną organizację zbrojną „Konspiracyjne Wojsko Polskie”, która działała niezależnie od struktur Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. W szczytowym okresie działalności, w 1946 r., KWP objęła swoją aktywnością tereny województwa łódzkiego, katowickiego, poznańskiego i kieleckiego, skupiając w szeregach ponad tysiąc partyzantów. Po aresztowaniu przez UB, w grudniu 1946 r. kpt. Sojczyński „Warszyc” został skazany na karę śmierci, którą wykonano w lutym 1947 r.


2006

01. Zaporczycy
02. „Uskok”
03. Ostatni...
04. „Orlik”
05. Cud Lubelski
06. Partyzanckie dzieci
07. Operacja C-1
08. Wróg ludu
09. Zbrodnia wpisana w system
10. „Żelazny”
11. Żołnierze wyklęci
12. Kłamstwo PKWN

2007

13. „Wołyniak”
14. Posłańcy śmierci
15. „Podkowa”
16. Konspiracyjne Wojsko Polskie
17. „Zagończyk”
18. Akcja „Wisła”
19. Wierzchowiny
20. Wołyń w pożodze
21. „Ostoja”
22. Zbrodnia na leśnym uroczysku
23. Ruch Oporu Armii Krajowej
24. Operacja '"Cezary"
25. W cieniu Porytowego Wzgórza
26. Rajd "Podkowy"
27. „Huzar”
28. „Żubryd”
29. Konspiracja w klasztorze

2008

30. Porozumienia
31. V Komenda WiN
32. Za pierwszego sowieta
33. Czerwona Oberża
34. IV Zarząd WiN
35. Ksiądz Stanisław Domański
36. WSGO Warta
37. Bracia TW
38. Kryptonim "Orzeł"
39. 11 Grupa Operacyjna NSZ
40. "P-8"
41. Powrót pamięci
42. W drodze do Ojczyzny...
43. 27 Wołyńska Dywizja Piechoty Armii Krajowej
44. „Młot”
45. „Wiarus”
46. Mały Katyń
47. Samoobrona Ziemi Grodzieńskiej
48. Komendant "Olech"
49. Oddział "BOA"
50. Kamienie wołać będą

2009

51. „Błękit”
52. Dzieci Ziemi Płockiej
53. „Burta”
54. Bracia Kmiołkowie
55. Polski Związek Powstańczy
56. „Łupaszka”
57. Pomorski rajd Majora Łupaszki
58. Generał Walter
59. „Ordon”
60. „Ośka”
61. Misja Retingera
62. Płocki Czerwiec 1976
63. ''Łupaszka'' dowódca ''Hubala''
64. Polska Armia Wyzwolenia
65. Wrzesień 1939 na Lubelszczyźnie
66. „Karaś”
67. „Lufa”
68. Ks. Jan Trojnar
69. „Grom”
70. Andrzej Kiszka
71. W sieci
72. Ślady zbrodni

2010

73. „Mogiłka”
74. Major "Żegota"
75. „Jeż”
76. „Ryba”
77. Rejon NSZ Mrozy
78. Śladami żołnierzy Brygady Świętokrzyskiej
79. Marian Gołębiewski, Przez trzy konspiracje
80. III Wileńska Brygada NZW